I bob. Darslik va o’quv adabiyotlarida anorganik birikmalar eng muhim siniflarining yoritilishi 5

Xossalari. Ishqorlarning eritmalari qo’lga surilganda sovunga o’xshab tuyuladi. Indikatorlarning rangini o’zgartiradi: qizil lakmusni ko’k tusga, rangsiz fenolftaleinni – pushti ranga kiritadi.
NaOH, KOH va boshqa suvda eriydigan ishqorlar qizdirishga juda chidamlidir. Masalan, NaOH 1400^oC da parchalanmasdan qaynaydi. Lekin, asoslarning ko’pchiligi qizdirilganda parchalanadi. Masalan, Cu(OH)₂=CuO+H₂O
2Fe(OH)₃=Fe₂O₃+3H₂O
Asoslarning eng muhim kimyoviy xossalari ularning kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlarga munosabati bilan belgilanadi.
1. Asoslar kislotalar bilan o’zaro ta’sir ettirilganda tuz va suv hosil bo’ladi: KOH+HCl=KCl+H₂O
2NaOH+H₂SO₄=Na₂SO₄+2H₂O
Asoslarning kislotalar bilan o’zaro ta’siri neytrallanish reaksiyasi deyiladi. Har qanday neytrallanish reaksiyasi OH ^– va H ^- ionlarning o’zaro ta’sirlashib, kam dissotsilanadigan elektrolit – suv hosil qilishdan iborat.
2. Ishqorlar kislotali oksidlar bilan reaksiyaga kirishadi:
Ca(OH)₂+CO₂=CaCO₃ ↓+H₂O
2NaOH+SiO₂=Na₂SiO₃+H₂O
Keyingi reaksiya faqat qizdirilagada boradi.
Ishqorlar turli xil tuzlarni eritmalari bilan o’zaro ta’sirlashadi. Masalan: 2KOH+CuSO₄=Cu(OH)₂+K₂SO₄
Elektrolitik dissotsilanish nazariyasiga ko’ra asoslarning barcha umumiy xossalari (qo’lga surilganda sovunga o’xshab tuyilishi, indikatorlarning rangini o’zgartirishi, kislotalar, kislotali oksidlar va tuzlar bilan o’zaro ta’sirlashuvi) gidroksid – ionlar OH ^– tufaylidir[21,22,28].
Amfoter gidroksidlar. Dissotsilanganda bir vaqtning o’zida vodorod kationlari H ⁺ ni ham, gidroksid – ionlar OH ^– ni ham hosil qiladigan asoslar amfoter gidroksidlar deyiladi.
Bularga Al(OH)₃, Zn(OH)₂, Cr(OH)₃, Sn(OH)₂, Be(OH)₂, Ge(OH)₂, Fe(OH)₃, Sn(OH)₄, Pb(OH)₂ va boshqalar misol bo’la oladi.
Amfoter gidroksidlar kislotalar eritmalari bilan ham, ishqorlarning eritmalari bilan ham o’zaro ta’sirlashadi. Masalan:
Al(OH)₃+3HCl=AlCl₃+3H₂O
Al(OH)₃+NaOH+2H₂O=Na[Al(OH)₄(H₂O)₂]
Hozirgi vaqtda amfoter gidroksidlarning ishqoriy eritmalarida erishi odatda gidrokso tuzlar (gidroksokomplekslar) hosil bo’lish jarayoni sifatida qaraladi. Ko’pchilik metallarning gidrokomplekslari mavjudligi tajribada tasdiqlangan: [Zn(OH)₄]^2- , [Al(OH)₄(H₂O)₂]^-, [Al(OH)₆]^3- va boshqalar. Alyuminiyning gidroksokomplekslari eng barqaror, ular orasida esa – [Al(OH)₄(H₂O)₂]^- eng barqarori hisoblanadi.[21,28].
Bunday nuqtayi nazar yuqorida qilingan xulosalarni o’zgartirmaydi; amfoter gidroksidda, masalan, Al(OH)₃ va shunga o’xshashlarda kislotali muhitda muvozanat aluminiy tuzlari hosil bo’lish tomoniga, ishqoriy muhitda – gidroksokomplekslar hosil bo’lish tomoniga siljiydi. Ravshanki, suvdagi eritmada muvozanat mavjud bo’ladi, uni ushbu tenglama bilan ancha aniq ifodalash mumkin:
Al³⁺+3OH ^- ↔Al(OH)₃+3H₂O↔[Al(OH)₄(H₂O)₂] ^- +H ⁺