I bob. Darslik va o’quv adabiyotlarida anorganik birikmalar eng muhim siniflarining yoritilishi 5

1.3.Kislotalar

Dissotsilanganda kationlar sifatida faqat vodorod kationlari hosil bo’ladigan elektrolitlar kislotalar deyiladi.
Kislotalarning dissotsilanish tenglamalariga doir o’sha o’rnida keltirilgan misollarni ionlarning gidratlanishini hisobga olgan holda ancha aniq yozish mumkin: HCl(gaz)=H⁺(suvda)+Cl ^– (suvda)
CH₃COOH (suvda)=H⁺(suvda) +CH₃COO ^– (suvda)
Ko’rinib turibdiki, kislotalar suvda vodorod ionlari bilan kislota qoldig’i ionlariga – anionlarga dissotsilanadi. Kislotalar vodorod ionlaridan boshqa hech qanday kationlar hosil qilmaydi. Kislotalarning dissotsilanishi: qutubli molekulalar atrofida qutbli molekular ionli molekulalar, ionli molekulalari esa gidratlangan ionlarga aylanadi.
Kislota qoldig’ining (anionning) zariyadi kislotaning har bir molekulasi dissotsilanganda hosil qiladigan vodorod ionlarining soni bilan aniqlanadi. Xlorid va nitrat kislotalar faqat bir zaryadli kislota qoldiqlari hosil qiladi (Cl ^- , NO₃^- ); sulfat kislotaning (HSO₄^- ) va ikki zariyadli qoldiq (SO₄ ^2- ) hosil qilishi mumkin; fosfat kislotaning molekulasi uchta kislota qoldig’i: bir zariyadli, ikki zariyadli va uch zariyadli qoldiqlari (H₂PO₄^- , HPO₄^2- , PO₄^3- ) hosil qilishi mumkin[2,4,5].
Kislorodli va kislorodsiz kislotalar mavjud. Nomidan ko’rinib turibdiki, kislorodli kislotalar tarkibida kislorod atomi bo’ladi (masalan, H₂SO₄, HNO₃, H₃PO₄), kislorodsiz kislotalarda esa kislorod bo’lmaydi (masalan, HCl, HBr, HJ, H₂S).
Kislotalarning nomlanishi. Kislotalar nomi ular hosil qiladigan tuzlarning nomidan olinadi, masalan:
HClO₄ – perxlorat kislota; H₃AsO₄ – arsenat kislota
H₃PO₄ – fosfat kislota; HNO₃ – nitrat kislota
H₂SiO₃ – silikat kislota; H₂SO₄ – sulfat kislota
HCl – xlorid kislota; H₂CO₃ – karbonat kislota
Agar element bir xil oksidlanish darajasida bir necha xil kislotalar hosil qiladigan bo’lsa, u holda molekulasida kislorod atomlari kam bo’lgan kislota nomiga “meta” old qo’shimcha, kislorod atomlari soni eng ko’p bo’lganda esa “orto” old qo’shimcha qo’shiladi [2,3,21,28].
HBO₂ – metaborat kislota; H₂(SiO₃)_n – polimetasilikat kislota
H₃BO₃ – ortaborat kislota; H₄SiO₄ – ortasilikat kislota
Kislorodsiz kislotalarning nomi metallmas nomiga “id” qo’shimcha qo’shish yo’li bilan hosil qilnadi:
HF – ftorid kislota; HJ – yodid kislota
HCl – xlorid kislota; H₂S – sulfid kislota
HBr – bromid kislota;