I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

4.3.4. Steroidlar va sterinlar 
Steroidlar 
tabiatda keng tarqalgan va organizmda turli funktsiyalarni 
bajarishadi. Barcha steroidlar tsiklopentapergidrofenantrenning hosilalaridir. 
Ularning umumiy tuzilishini quyidagicha tasvirlash mumkin: 
bunda X – (OH; OR) 
Steroidlardan yuqori molekulyar tsiklik spirtlar – sterinlar (sterollar) va 
ularning murakkab efirlarini alohida ko`rsatib o`tamiz. Odatda sterinlar 
molekulasining 3 – atomida - 
OH
guruhi, 17-atomida esa tarmoqlangan uglerod – 
uglerodli zanjir joylashgan bo`ladi (shtrixli aylanalar bilan belgilangan).
Kuchli reagentlar ta'siriga uchramagan yog'larda har doim sterinlar 
(sterollar)- gidroaromatik qatorning politsiklik, monoatomli, to'yinmagan spirtlari 
2 
1 
3 
4 
5 
16 
15 
Д 
2 
1 
3 
4 
5 
2 
1 
3 
4 
5 
17 
X 
CH
3 
CH
3 

---

253 
mavjud. Sterinlar va yuqori molekulyar yog’ kislotalarining murakkab efirlarini 
steridlar deb atashadi. Sterinlar odatda kelib chiqishi bo'yicha alohida 
guruhlarga bo'linadi:
1) zoosterinlar - hayvonlarning yog'larida; 2) fitosterinlar - o'simlik yog'larida va
3) mikosterinlar – mikroorganizmlarning (zamburug’larning) lipidlarida. 
Eng keng tarqalgan ba'zi sterinlarning eng muhim xususiyatlari 29- 
jadvalda keltirilgan. 
29- jadval 
Sterinlar tavsifi 
Sterinlar 
Formulasi 
Suyuqlanish
harorati, 
0
С 
da 
solishtirma 
og’ish 
Qo’sh-
bog’- 
lar 
soni 
sterinlar
 
sirka
efirlari 
Zoosterinlar 
Xolesterin 
С
27
Н
46
О 
148,5 
114 
- 29,92(15) 
Birta 
Metaxolesterin 
С
27
Н
46
О 
139-141 
— 
— 
— 
Lanosterin 
С
30
Н
50
О 
140-141 
113-114 
-58(17) 
— 
Agnosterin 
С
30
Н
48
О 
162 
173-174 
+ 70,3(19) 
— 
Fitosterinlar
 
Stigmasterin 
С
29
Н
48
О 
169-170 
144-144,5 
-51 
Ikkita 
Sitosterin 
(aralashma) 
С
29
Н
50
О 
137-138 
127 
-34(18) 
Birta 
izomerlar: 
α
135-136 
β 
139-140
γ 
143-144
Kampesterin 
С
28
Н
48
О 
— 
— 
— 
Birta 
Mikosterinlar
 
Ergostein 
С
28
Н
44
О 
163 
173 
- 132(14) 
Uchta 
Sterinlar yog'lar tarkibida, odatda 30-jadvalda ko'rsatilganidek, nisbatan oz 
miqdorda bo'ladi ( vazniga nisbatan 0,5% gacha), lekin ba'zida vazni bo'yicha 1% 
gacha ham borib yetadi. 

---

254 
30- jadval 
Yog’-moylardagi sterinlar va sitosterinlar, % da 
Yog’lar 
Umumiy 
Erkin 
Eterifi- 
katsiyalan- 
gan 
Sitosterinlar, 
sitosterinlar 
massasiga 
nisbatan %