Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

3. Prozası. 
Sh.Seytov óziniń ádebiy dóretiwshiligin poeziyadan baslaydı. Onıń poeziyasında prozaizm 
basım bolsa, prozasında lirizm kúshli. Ol gumanistlik problemalardı kórkem sóz kestelerinde 
sheber bere alǵan shayır hám jazıwshı.
Ásirese, Sh.Seytov kópshilikke jazıwshı sıpatında tanılǵan. Ol prozadaǵı óz soqpaǵın 
aytarlıqtay shınıǵıwlar-gúrrińler jazıp úyreniw mektebinen «ótpey-aq», povestler dóretiw menen 
baslaǵan. Ol tez waqıt ishinde «Kóp edi ketken tırnalar», «Qashqın», povestleri menen 
jazıwshılıq talantın kórsete aldı. Bul povestler onıń tuńǵısh tájiriybeleri bolıwına qaramastan 
sátli shıqtı. Bul eki povesttiń ideyası, kórkemlik qasiyetleri haqqında Z.S.Kedrina, 
M.Parxomenko, M.K.Nurmuxammedov, S.Axmetov, Z.Nasrullaeva, J.Narımbetovlar unamla 
pikirler aytadı. 
Jazıwshı jetpisinshi jıllarǵa kelip birotala romanlar dóretiw jolına ótip, dáslep «Iǵbal 
soqpaqları», sońınan «Xalqabad» roman tetralogiyasın, «Shırashılar», «Jamanshıǵanaqtaǵı 
Aqtuba» romanların jazadı. Olardıń ideya-tematikalıq baǵdarları, janrlıq qásiyetleri, syujetlik-
kompoziciyalıq qurılısı bir-birin qaytalamaydı, hár biri óz aldına qaytalanbas kórkem dúnyalar 
esaplanadı. 

---

99 
Jazıwshı Sh.Seytovtıń "Iǵbal soqpaqları" romanı 1975-jılı baspadan shıqqan edi. Ol
qaraqalpaq prozasında dáslepki liro-psixologiyalıq roman sıpatında ádebiyatshı ilimpazlar 
tárepinen unamlı bahalandı.
1
"Iǵbal soqpaqları"
avtordıń "úlken" prozadaǵı dáslepki tájiriybesi. Soǵan qaramastan, 
roman Sh.Seytovtı kóp qırlı talant iyesi, sheber jazıwshı sıpatında tanıttı. Sh.Seytov tek ǵana 
kúshli shayırlıq talant iyesi bolıp qalmastan, adam jan dúnyasın tereń sezinetuǵın psixolog, sóz 
benen súwret salatuǵın xudojnik. Romanda qaharmanlardıń belgili bir máwrittegi ishki 
tolǵanısları menen terbenisleri, kewil keshirmeleri "poeziya tili" menen beriledi. Qaharmanlar 
tilindegi poeziyalıq ırǵaq, kúshli lirizm tezden oqıwshı sezimin biylep aladı. 
Roman xat penen ashılıp, xat penen tamamlanadı. Onda jaslardıń muhabbetten, kásipten, 
qulllası ómirden óz ornın tabıwdaǵı qıyınshılıqları, mashaqatlı jolları súwretlenip, waqıya 
qaharmannıń awızeki gúrrińi formasında birinshi betten bayanlanadı. 
Shıǵarma dáslepki betlerinde Máqset qarapayım shayır tábiyatlı bir jigit sıpatında kórinedi. 
Lekin ol óz átirapındaǵı waqıyalardı gúzetip baradı. Turmıstaǵı ádalatsızlıqlarǵa, nahaqlıqqa 
qarsı shıgadı, olar tuwralı terenirek oylap, juwmaq shıǵarıwǵa háreket etedi. Joraları menen 
haytlap ketip qarawındaǵı mallardıń joytılıp ketiwi, Maltabar menen Pirnazaraovtıń Haytmurat 
ǵarrıǵa qırsıǵıp Máqsetti qamap taslawı onıń ómirinde úlken burılıs jasaydı. Qarawındaǵı 
mallardı da qaytıp alıp qoyadı. Bul tosınnan bolǵan waqıyalar Máqsettiń ómirin astın-ústin 
qıladı. Qamaqtan azat etilgeni menen qarawındaǵı mallardı alıp qoyadı. Tap sol waqıtta Murat ta 
Máqsetti óz menen alıp ketiwge keledi. Máqsettiń ómirindegi adasıwlar usınnan keyin 
baslanadı. Qalaǵa kelgennen sońǵı kúnleri zerikerli boladı. Dáslepki kúnleri jumıs tappay 
sandaladı. Restoranǵa shveycar bolıp kiredi. Ol jerde de talabı júrispeydi. Awıllaslarınan esitken 
gápine shıdamay restorandı tárk etedi. Keyin qurılısqa jumısqa ótedi. Ómirdegi ornın tapqanday 
boladı. Degen menen buǵan da ishley kewli tolmaytuǵın edi. Táǵdirdiń túrli-túrli taqıwmetine 
tap bolǵan Máqsettiń ar-sarı shıǵadı. Táǵdir taynapır taslardı talayına talmay zıńǵıtar edi. 
Murattıń úyleniw toyınan xabarsız qalıp dayısınıń ókpelewi, onıń júzine qaray almay júrgende 
Maltabardıń tap bolıwı, óz nápsi ushın Miyrigúldin "ájaǵasıman" dep tanıstırıwı, taǵı da bunın 
menen turmay iplas iske qol urıwı, Dilaramǵa doslasqanda jeńgesiniń Maltabar menen qashıp 
ketiwi, sóytip júrgende Nazlınıń tap bolıwı, dayısınıń jaqsı niyet penen baslaǵna isleri Máqsettiń 
janın jegidey jeydi. Aldında eki jol bar. Biri-jaylawǵa qaytıw, ekinshisi-Dilaram menen qalıw. 
Kewli, júregi keńislikti kúsegen Máqset jaylawǵa qaytıwǵa bel baylaydı. Keyingi waqıtları 
ómirindegi awdarıspaqlar, tosınnan bolǵan jaǵdaylar, waqıyalar nátiyjesinde Máqsettiń 
xarakterinde principial ózgerisler júz beredi. Ata kásibine bolǵan sadıqlıq, Nazlıǵa bolǵan 
muhabbet Máqsetti tuwılǵan ata mákanına baslaydı. Sh.Seytov qaharmannıń óz kásibine, óz 
súygenine qayta oralıwın súwretlew arqalı insannıń tuwılǵan jerge, ata mákanǵa muhabbetin 
ulıǵlaydı. Insannıń ómirdegi ornın, baxtın onıń kásiptegi, muhabbettegi ornı menen belgileydi. 
Avtor Miyrigúl menen Nazlı hám Dilaramlardıń obrazların bir-birine qarama-qarsı qoyıp 
súwretleydi. Olardıń ishki dúnyasın sáwlelendiriwde kontrastlıq usıldan sheber paydalanadı. 
Mısalı, Miyrigúl waqıtsha házlikti gózlep iplas joldan júrse, Nazlı hám Dilaram ómirdegi insan 
ornın joqarı qoyadı, ómirdiń ullılıǵın tereń túsinedi. Ásirese, Dilaram obrazında ómirden óz 
ornın tappay daǵdırǵan adamnıń táǵdiri tipiklestirilip beriledi.