Hususiy kapital hisobi va auditi

Mas’uliyati cheklangan jamiyat (MCHJ) ustav kapitalining shakllantirilishi
Pul birligida baholangan ustav kapitaliga qo’yilmalar ustav kapitalidagi ishtirokchining ulushini tashkil etadi. Har bir ishtirokchi MCHJga ta’sis shartnomasiga muvofiq moddiy hamda nomoddiy aktivlarni kiritadi. Ustav kapitalini shakllantirish bo’yicha buxgalteriya yozuvlari yakka egalikdagi yozuvlarga aynan o’xshash bo’ladi, muassislar bo’yicha tahliliy hisobgina zarur.
MCHJ ustav kapitalining eng kam miqdori ro’yxatdan o’tkazilgan sanada eng kam oylik ish haqining qirq baravaridan kam bo’lmasligi lozim¹¹. Muassislar, pul ko’rinishida bo’lmagan kiritilayotgan aktivlarni baholash to’g’risida kelishuvga erishishlari kerak, bunda baho aktiv o’tkaziladigan sanadagi adolatli bahoni ifodalashi shart.
Ustav kapitalini shakllantirishning cheklangan muddati davlat ro’yxatidagi o’tkazilgan paytdan boshlab, agar boshqa holatlar qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan bo’lsa, bir yildan oshmasligi lozim. A’zolar jamiyatga o’z mol-mulklarini kiritganlaridan keyin ular o’zlarining yakka tasarruf etish huquqini yo’qotadilar. Mol-mulk yangi xo’jalik yurituvchi sub’ekt aktiviga aylanadi, sheriklarning barchasi birgalikda egalik qilishga o’tadilar.
Bunday badallarning har biri muassislar majlisining bayonnomasida rasmiylashtiriladi, bu esa aktiv belgilanishi va baholanishiga barcha mulkdorlarning roziligini ifodalaydi.
Ustav kapitalining oshirilishi
Muassislarning qaroriga asosan mavjud muassislarning qo’yilmalari oshishi, yangi muassislarni jalb etish, shuningdek xo’jalik yurituvchi sub’ektning taqsimlanmagan foydasi hisobiga ustav kapitali oshirilishi mumkin.
Yangi muassisni (a’zo)ni jalb etish
Yangi a’zo jamiyat ta’sischisi bo’lishi mumkin:

• 
  Ustav kapitali ulushini bitta yoki bir necha sherikdan sotib olish yo’li orqali;
  
• 
  Qo’shimcha kapital kiritish yo’li bilan.
  

Yangi a’zoning nomzodi har qanday holatda ham avvalgi a’zolarning barchasi tomonidan ma’qullanishi lozim.
Yangi ta’sischining ulushni sotib olish orqali jamiyatga a’zo bo’lishida, sotib olingan ulush oldingi ta’sischi kapitali schetidan yangisinikiga o’tkaziladi.
Biror a’zo ta’sischilar tarkibidan chiqish hamda o’z ulushini olishga qaror qilganida quyidagi buxgalteriya o’tkazmalari beriladi:
Debet 8330 - "Pay va ulushlar" scheti;
Kredit 6620 - "CHiqib ketayotgan muassislardan ulushlari bo’yicha qarzlar" scheti.
Agar muassis chiqib ketayotgan paytda MCHJ ma’lum jamg’arilgan foydaga ega bo’lsa, u holda ta’sis hujjatlarida belgilangan nisbatga muvofiq unga ham jamg’arilgan foydaning ma’lum ulushi berilishi lozim.
Debet 8720 - "Jamg’arilgan foyda" scheti;
Kredit 6620 - "CHiqib ketayotgan ta’sischilarga ulushlari bo’yicha qarz" scheti.
Muassis chiqib ketayotiganida olgan jamg’arilgan foyda summasidan jismoniy shaxslardan undiriladigan daromad soliqlarini to’lashlari lozim. Muassisning ustav kapitalidan (8330 hisobvaraqlardan) o’z qo’yilmasini qaytarib olishi hech qanday soliqlarsiz sof tarzda amalga oshiriladi.
CHiqib ketayotgan muassis oldidagi jamiyatning qarzi to’lanishi quyidagi o’tkazma bilan rasmiylashtiriladi:
Debet 6620 - "CHiqib ketayotgan ta’sischilarga ulushlari bo’yicha qarz" scheti;
Kredit 5010, 5110 - "Pul mablag’lari" scheti.