Hujayra va gen ingenerligi

Rasm. E. coli hujayrasi qobig`i tarkibida joylashgan peptidoglikanning tuzilishi. Bu erdao’zaro kesishuvchi holatda, N-atsetilglyukozamin (GlcNAc) va N-atsetilmuram kislota (MurNAc) qoldiqlari o’zaro peptid ko’prik bog`lar orqali bog`langan. O’ng tomonda pastda – GlcNAc (O) va MurNAc (M) dan tashkil topgan, ko’ndalang tikilgan ko’rinishdagi, peptidoglikan qobiqning bir qavatli strukturasi keltirilgan. Uch burchaklar orqali lizotsim ta`sirida uziluvchi bog`lar ko’rsatilgan; mDpm – mezodiaminopimelin kislotani ifodalaydi.
Gram manfiy bakteriya hujayralarida plazmatik membrana va peptidoglikan qavat o’rtasida oraliq soha mavjud bo’lib, periplazmatik soha deb nomlanadi. Uning tarkibida turli xil funksiya bajaruvchi oqsillar joylashgan. Ehtimol, periplazmatik soha hujayra osmoregulyatsiya jarayonlarida ishtirok etishi taxmin qilinadi.
3. Sferoplastlar
Escherichia coli ekzogen DNK molekulalarini yutishga nisbatan fiziologik jihatdan kompetentlik xususiyatini namoyon qilmaydigan mikroorganizmlar jumlasiga kiritiladi. Shu sababli, ushbu gramm manfiy bakteriya hujayrasi ichiga DNKning kiritilishi uchun hujayra qobig`idan tashkil topgan to’siqni bartaraf etuvchi sharoitni yuzaga keltirish talab qilinadi. Bu yo’nalishda dastlabki muvafaqqiyatlar 1960–yilda E. colisferoplastlari tizimida fag DNKsi bilan zararlantirish jarayonini tahlil qilish davomida qo’lga kiritilgan. Odatda, sferoplastlar bakteriya hujayralarini taloq suyuqligi, burun bo’shlig`i shilliq moddasi, tuxum sarig`i, bakteriya hujayralari va boshqa manbalar asosida olinuvchi lizotsim fermentining izotonik eritmasi bilan ishlov berish asosida hosil qilinadi. Lizotsim fermenti Gram musbat bakteriya hujayralarida samarali tarzda gidrolizlovchi ta`sirga ega ferment hisoblanib, Gram manfiy bakteriya hujayralarida peptidoglikan qavatga kirib bora olmaydi.
Gram manfiy bakteriyalar hujayrasining tashqi lipopolisaxariddan tashkil topgan qavatining ikki valentli kationlar ta`sirida barqarorlik xususiyati ortadi, shu sababli tashqi membrananing «yumshatilishi» maqsadida kompleks hosil qiluvchi agent–EGTA (etilendiamintetraatsetat) qo’llaniladi. EGTA bilan ishlov berish natijasida hujayraning tashqi membranasi tarkibidan lipopolisaxaridlar ajralib chiqadi va keyin lizotsim peptidoglikan qavatga kirib borish imkoniga ega bo’ladi va uni gidrolizlaydi. Lizotsim fermenti N-atsetilglyukozamin moleklasi tarkibida C<sup>1</sup> uglerod atomi va N-atsetilmuram kislota molekulasidagi C<sup>4</sup> uglerod atomlari o’rtasidagi glikozid bog`ni uzadi. Bunda polisaxarid zanjiri disaxarid fragmentlarga parchalanadi (2–rasm).
In vivo sharoitida fagning tezda halqa ko’rinishida birikuvchi chiziqli ko’rinishdagi DNK (λ-faglarda) yoki halqasimon shakldagi DNK molekulalari transfektsiya jarayonida yuqori samarali natija beradi. Shuningdek, DNK molekulalari sferoplastlar tarkibiga tabiiy, qo’sh zanjirli shaklda ham kirishi isbotlangan.