Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Yashil o ‘simliklarning ahaniivati. 
Y e r kurrasining deyarli h a m m a qis­
m id a u c h ra y d ig a n o ‘sim liklarning tabiat va inson hayotidagi aham iyati 
ulkandir.
Yashil o 's im lik la r deyarli b a r c h a tirik organizm larni nafas olish uch u n
z a r u r b o ‘lgan kislorod bilan t a ’m inlaydi. U l a r o ‘z faoliyati d a v o m id a foto- 
sintez j a r a y o n id a organik m o d d a la r hosil qiladi. Yashil o ‘sim iik lar hosil 
qilgan oziq m o d d alard a quyosh energiyasi to ‘p!anadi. Bu t o ‘plangan energiya 
hisobiga y e rd a hay o t d a v o m etadi. Y a ’ni kishilar s a n o a td a foydalanadigan 
energiya resurslarining asosini ana shu yashil o ‘simliklarda to 'p la n g a n quyosh 
energiyasi tashkil etadi.
S a n o a t u c h u n kerak b o i g a n k o ‘pgina xom ashyo m ah su lo tla rin i h a m
yashil o ‘sim lik la ry e tk a z ib beradi. T a b ia td a kislorodning qayta hosil b o lis h i
44

---

yashil o ‘sim liklar tufayli uzluksiz dav o m etib turadi. A n a shu m u h im ja ra - 
y o n n in g asosini suv va karbonat angidridi tashkil etadi.
F o to sin te z natijasida suvdan kislorod ajralib chiqadi va havoni kis- 
lorodga boyitadi. F o to sin tezn in g ikkinchi t o m o n i bu biologik ja ra y o n n a ­
tijasida q andlar, kraxmallar, uglevodlar, nuklein kislotalari hosil b o ‘ladi. 
N u k le in kislotalar esa oqsillarni hosil qiladi.
Bir g e k ta r yerga 50 kg ga yaqin lavlagi u r u g ‘i ekilganda, a n a shu 
y e rd a n m ing to n n a g a c h a q a n d m oddasi olinadi. Yoki bir g e k ta r o ‘rm o n
z o n a sid a o's uvchi o ‘simliklar h a r yili 3600 kg ga yaqin havodagi uglerod- 
ni qabul qiladi. Lekin o k ean va dengizlarda yashovchi s u v o ‘tla r q uruqlik- 
d a yashovchi yashil o ‘simliklarga nisbatan a n c h a k o ‘p roq karbonat angid- 
ridni qabul qiladi va b iom assa t o ‘playdi.
Yer yuzining quruqlikda va suvda yashovchi barcha yashil o'simliklari har 
yili fotosintez natijasida 120 milliard tonnaga yaqin biomassa hosil qiladi.
O'sim lik inson hayoti u c h u n faqat kislorod m anbayi bo'lib qolm asdan, 
balki zarur mahsulotlar: kraxmal (no n ), qan d , oqsil, m oy, kauchuk, g u t­
tapercha, portlovchi m oddalar, tola, q o g ‘oz, efir moylari, smolalar, anti- 
biotiklar, y o g 'o c h oshlovchi m o d d a la r , b o 'y o q l a r , d o r iv o r m o d d a la r , 
tam aki, choy, kofe, какао, vino, mevalar, sabzavotlar, h ar xil kislotalar, 
vitaminlar, yelimlar, asallar va hayvonlar u c h u n yem -xashaklar yetkazib 
beradi. Yana shuni t a ’kidlash zam rki, hattoki to s h k o 'm ir, k o 'm ir smolasi, 
ko'm irlar, torflar, sapronellar yoki neftlar ham o'sim liklardan hosil b o ‘ladi.
A D A B I Y O T L A R :