Reja: Qishloq xo`jalik hayvonlarining ozuqalar tahlili. Oziq moddalarga bo`lgan talab. Ozuqalarning energetik to`yimliligini baholash. Ozuqalarni konservalash. Ozuqalarni saqlash va ularning buzulishi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1

Reja:

1.Qishloq xo`jalik hayvonlarining ozuqalar tahlili.

2.Oziq moddalarga bo`lgan talab.

3.Ozuqalarning energetik to`yimliligini baholash.

4.Ozuqalarni konservalash.

5.Ozuqalarni saqlash va ularning buzulishi.

6.Xulosa

7.Foydalanilgan adabiyotlar

1. Ozuqadagi to'yimli va boshqa hayotiy zarur moddalar tarkibi haqida bilish hayvonlarni oziqlantirish asosini tashkil etadi. Buning uchun ozuqalarda zootexnik tahlil o'tkazilib, oziq moddalari guruhiga mansub xom protein, xom yog', xom klechatka, azotsiz ekstraktiv moddalar va quruq moddalarning tarkibi aniqlanadi. Ozuqalarni tekshirishda har bir oziq moddasi uchun maxsus tahlil usullari qo`llaniladi. Quruq moddalar: ozuqalar tarkibini tahlil qilish jarayonida, albatta, uning tarkibidagi quruq modda va suv miqdori aniqlanadi. Dastlabki maydalangan yengil quruq ozuqa uchun quritish 103°C haroratda 4 soat davom etadi, bunda suv bilan birgalikda kichik molekulali yog'li kislotalar (moy, sirka kislotasi, protein, sut va h.k.), ammiak, spirtlar va boshqa moddalar bug'lanadi. Dastlabki massa va mutloq quruq moddalar orasidagi farq gigroskopik suv deb yuritiladi. Don, un va sanoatdan chiqqan boshqa mahsulotlar 130°C haroratda 2 soat davomida quritiladi. Tarkibida namlik yuqori bo'lgan ozuqalar (qand va ozuqabop lavlagi, kartoshka va boshqalar) vakuumli shkafda 80-85°C haroratda va 133 gPa bosim ostida quritiladi. Quritish jarayoni massaning doimiy og'irligiga yetguncha davom ettiriladi. Quruq modda tarkibida organik va anorganik komponentlar mavjud bo'ladi. Quruq kul: ozuqaning noorganik komponenti namunani mufel pechida 550°C haroratda yondirish yo'li bilan aniqlanadi. Bunda salmoqli qismini uglcrodlar tashkil qilgan organik moddalar yonib ketadi, anorganik komponentlar esa qoldiq sifatida qoladi, bu moddalar quruq kul deb yuritiladi. Quruq modda massasi bilan quruq kul o'rtasidagi farq ozuqaning organik moddasi deb yuritiladi. Quruq kul tarkibida ozuqaning xususiy anorganik moddalari bilan bir qatorda, turli anorganik aralashmalar (qum, loy va h.k.) bo'lishi mumkin. Xom protein: xom protein tarkibi Keldal uslubida aniqlanadi. Aniqlash jarayonida namunaga sui fat kislotasi konsentratsiyasi bilan ishlov beriladi. Bunda organik moddalarning parchalanishi va namuna tarkibidagi ammiak tarzida ajratilishi sodir bo'ladi. Oxirgi moddalar darhol kislota bilan tutib qolinadi. Namuna sovutilgandan so'ng, ammiakni sulfat kislotasi aralashmasiga qo'shib haydash kerak bo'ladi. Ortiqcha kislota tekshiriladi va azotga bog'liq miqdori aniqlanadi. Modomiki, protein tarkibida 16% azot bor ekan, ozuqadagi xom protein azot miqdorining 6,25 koeffitsiyentiga ko'paytirish yo'li bilan aniqlanadi. Ozuqa tarkibidagi xom protein, haqiqiy oqsil kabi amidlar, erkin aminokislotalar va boshqa azotli moddalardan tarkib topadi. Yog`lar: Yog'lar -ozuqa namunasidan tortib olingan efir massasidir. Ekstraksiyasi, kO'pincha, dietilefiraa olib boriladi, unda yog'lar smolalar (katronlar), mumlar (ular haqiqiy yog'lar emas) hayvonlar tomonidan energiya manbayi sifatida foydalaniladi. Bunday moddalar pichan tarkibidagi yog'lar va o'tlarda 20-40% gacha yetadi. Bir qator ozuqalarda faqat kislotalar gidroliz sharoitda ekstraksiya imkoni bo'ladi, chunki ularda yog'lar oqsil membranasi bilan o'ralgan bo'ladi (sut mahsulotlari, quruq drojalar). Xom klechatka: Bu fraksiyaga kislotalar va ishqorlarda erirnaydigan, tarkibida oqsil, yog' va kul e.lementlari bo'lmagan (selluloza, pentozalar va o'simlik strukturasini tashkil ctuvchi boshqa moddalar) ozuqa qoldiqlari kiradi. Xom klechatka fraksiyasi ikkita fraksiyachaga bo'linadi. Birinchi fraksiyaga (NDK-neytral detergent klechatkalar) qaynatilganda detergentlarning neytral eritmasida saqlaydigan moddalar kiradi. Sho'r eritmada qaynatilganda, ikkinchi guruhga mansub bo'lgan (KDK-kislotali detergen klechatka) selluloza va lignin moddalari qoladi. Agar KDK qO'shimcha ravishda 72% sulfat kislotasi bilan gidrolizlansa, eritmada faqat lignin qoladi. Azotsiz ekstraktiv moddalar: Bular xom klechatkalarga ham, yog'larga ham, proteinlarga ham kirmaydigan organik moddalardir. Bunday moddalarga qand moddalari, kraxmallar, sellulozaning suvda oson eriydigan komponentlari va gemisellulozalar, organik kislotalar va boshqalar, ya'ni barcha uglevodlar (klechatkadan tashqari) va organik kislotalar kiradi.

2. Hayot funksiyasini saqlash uchun oziq moddalarga bo`lgan talab: Hayvonlarda modda almashinuvi deganda organizmning barcha almashinuv jarayonlarini saqlash uchun zarur bo'lgan oziq moddalarga talabi tushuniladi. Tirik vaznning oshishida hayot faoliyatini saqlash uchun oziq moddalarga bo'lgan umumiy talabning mutlaq ko'lami ortadi, biroq tirik vazn birligi hisobiga u kamayadi. Agar oziq moddalarga bo'lgan talabni hayvonlarning tana hajmining o'lchamiga qarab belgilasak, unda doimiy o'zgarmas kattalik kelib chiqadi. Gamoyoterm hayvonlar uchun asosiy modda almashinuvi tana yuzasining 4186 KDjlm2 ga teng. Amalda, yaxshisi, tananing metabolik massasidan, ya'ni hayvonning tirik vazn 0,75 (TM D.75 kg) darajada foydalanish qulay, uni hayvon tanasining yuzasi 0' Ichamiga qaraganda aniqlashdan osonroq. Unda I kg metabolik tirik vazn uchun asosiy almashinuv 293 KDj ni lashkil qiladi. Amaliyotda "asosiy almashinuv" tushunchasi o'rniga hayot faoliyatini saqlash uchun oziq moddalariga bo'lgan ehtiyoj (PDj) tushunchasidan foydalaniladi, chunki asosiy almashinuv ko'lamini faqat hayvonlar mutlaq tinch holatda va optimal havo haroratida bo'lgan sharoitda aniqlash mumkin. Hayotni saqlash uchun talab asosiy almashinuvga bo'lgan talabni ozuqani qabul qilish va hazm bo'lishiga bo'lgan talabni, muskullaming qisqartirishiga va lermoregulyatsiyani ta'minlashga bo'lgan talabni o'z ichiga oladi. Optimal havo haroratida hayvonlarning tanasida maqbul haroratni saqlab turish uchun modda almashinuvi sharoitida ajralib chiqadigan haroratning o'zi kifoya. Agar havo harorati pasayib ketsa, unda tananing doimiy maqbul haroratini saqlab turish uchun qo'shimcha issiqlik miqdori zarur bo'ladi. Havo harorati ko'tarilgan sharoitda ham organizmdan ortiqcha issiqlikni chiqarib yuborish uchun qo'shimcha energiya talab qilinadi. Hayvonlarning har xiI turlari va ishlab chiqarish guruhlari uchun havoning optimal harorati jun yoki pat qoplami, teri osti xom klechatka qalinligiga, shuningdek, saqlanishiga bog'liqdir.

Mahsuldorlikni ta`minlash uchun oziq moddalarga bo`lgan talab: Hayvonlar, qachon oziq moddalarning qabul qilishini, ulaming hayot faoliyatini saqlash ehtiyojidan yuqori bo'lgan taqdirdagina mahsulot beradi. Mahsulot hosil qilish uchun oziq moddalarga bo'lgan haqiqiy talab ularning tirik vazni, suli, luxumi, juni, homilada (homiladorlik paytida) ular bajargan ishga sarflanadigan xarajatlar tarkibiga mos keladi. Oziq moddalarga bo' Igan talab ishlab chiqarilgan mahsulotining miqdori va tarkibi bilan aniqlanadi. Modomiki, ushbu mahsulot tarkibi o'zgarib turarkan, barcha o'zgarishlar turli yoshli va fiziologik holatdagi hayvonlar uchun oziqlantirishning normalarini ishlab chiqishda inobatga olinishi kerak. Ushbu normalarni aniqlash uchun oziq moddalarning hazm bo'lishida va almashinuv jarayonida nobudgarchiligi, shuningdek, ularning hayvonlar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsuloti tarkibini bilish zarur.

3. Germaniyada qoramollarni oziqlantirishni me'yorlashtirishda, yem ozuqalarning energiyasini baholashda 2 ta tizimdan foydalaniladi. Sog'in sigirlar uchun Netto-Energie Lactation (NEL) yoki o'zbekchada laktatsiyaning sof energiyasi (LSE) tizimida baholash arnalga oshiriladi. Qoramollarning boshqa barcha guruhlarida, kichik kavshovchi, cho'chqalar va parrandalarda, ozuqaning energiyasini baholash tizimi energiya almashinuvi (EA) asosida olib boriladi. Energiya almashinuvini aniqlash hayvonlaming oziq moddalarni o'zlashtirishda o'ziga xos tur xususiyatlari asos qilib olinadi. Hayvonlarda energiya almashinivu: Hayvonlar organizmi ozuqa energiyasidan foydalanilganda, yalpi energiyaning yo'qotilishi hazm qilishda ham, moddalar almashinuvida ham sodir bo'ladi. Energiya yo'qolishining o'Ichami ozuqaning tarkibi, hayvon turi va uning mahsuldorligiga bog'liq. Shuning uchun barcha turdagi hayvonlar uchun energiya almashinuvining yagona sxemasidan foydalanish mumkin. Germaniyada ozuqalarning energetik to`yimliligini baholash: o'rdoqichilikda qoramollar va kichik kavshovchi hayvonlaming yem ozuqa energiyasini baholash almashinuv energiyasi (A E) asosida o'tkaziladi. Ozuqaning almashinuv energiyasi 0' lchami hayvonning tirik vazni, oziqlanish darajasi va mahsulotdagi protein miqdoriga (sut, tirik vaznni oshishiga) bog'liq: oziqlantirish darajasi oshirilganda, ozuqada AE biroz kamayadi, mahsulotda proteining ajralishi kuchayganda esa ancha oshadi. Bu jarayonlar qisman tenglashib turadi. Hisobkitobda adashish odatda l%dan oshmaydi, hatto inobatga olinmasligi ham mumkin. AE holati ozuqalarni energetik baholash va qishloq xo'jalik hayvonlarining boshqa turIari uchun mezon sifatida foydalaniladi. Sog'in sigirlar uchun bu ko'rsatkich laktatsiyaning sof energiyasini (LSE) aniq hisob!ashda oraliq mezon sifatida foydalaniladi. Laktatsiya davrida: Sut beruvchi hayvonlar uchun ozuqalarning energetik to'yimliligini baholash, laktatsiyaning sof energiyasi (LSE) asosida o'tkaziladi. Bu sistemada ozuqalarning to'yimligini baholash mezoni sifatida undan sut hosil qiIish uchun sarf bo' Igan energiyadan foydalaniladi. Shu sababli ratsioning almashinuv energiyasiga ta'sirini amalda to'la yo'qotish, shuningdek, yog' to'planishi darajasidan foydalanishda kelib chiqadigan metodik xatolardan qochish mumkin. Ozuqalarning to'yimliligini laktatsiyaning sof energiyasi asosida baholash tizimini ishlab chiqarish uchun ozuqaning energiyasi va hayvonlarning mahsuldorligi orasidagi mavjud bo'lgan o'zaro aloqa asos bo'lib xizmat qiladi: sut hosil bo'lish uchun almashinuv energiyasi (AE) koeffitsiyentlari va sog'in sigirlari tanasida ajratmalar bir xii darajadan yuqori bo'ladi. Ularni hosil qilish uchun ozuqaning sof energiyasi laktatsiyaning sof energiyasi deyiladi va miqdor jihatidan bu mahsulotlardagi energiya tarkibiga tenglashtiriladi; laktatsiya uchun almashinuv energiyasidan foydalanish koeffitsiyenti energiyaning qulayligi bilan xarakterlanadigan ratsion tarkibiga bog'liq.

4. Hayvonlarning sog'ligini saqlash va yuqori mahsuldorlikka erishish uchun ulami yil davomida belgilangan ozuqalar bilan ta'minlash zarur. Ozuqalarni konservalashdan asosiy maqsad hayvonlarni qish davrida ham sifatli oziqlantirishni ta'minlashdan iborat. Sifatli konservalangan ozuqalarni tayyorlashga unga mos keladigan o'simlik. turlarini yig'ishtirish, shuningdek, konservalash va saqlash metodlarini to'g'ri tanlash orqali erishiladL Qishda kavshovchi hayvonlarni oziqlantirish pichan, o'l va makkajo'xori silosi yoki boshqa ekinlardan tayyorlangan silosdan foydalanishga asoslanadL Istisno tariqasida, sifatli somondan ham foydalaniladL Klechatkaga boy asosiy ozuqalarga qo'shimcha ravishda xashaki lavlagi, kartoshka, turnepsdan foydalaniladL Kavsh qaytaruvchi hayvonlarni, monogastrit hayvonlardan farqli o'laroq, faqat konservalangan, tayyorlangan ozuqalar bilan boqish mumkin emas. Siqmaning normal ishlashi uchun dag'al ozuqalar ham zarur. Masalan, kavsh qaytaruvchi hayvonlar, ratsionida xom klechatka miqdori kamida 18-22% ni tashkil etishi kerak, chunki unning 2/3 qismi asosiy ozuqaning (hajmdor) kuchli maydalanmagan ko'rinishida bo'lishi kerak.

Silos tayyorlash: Ozuqani siloslash usulida konservalash, tabiiy sut kislotali bijg'itishiga asoslanadL Siloslanadigan material to'liq namlikda yoki biroz vaqt o'zini namoyon qilgandan keyin saqlash uchun maxsus joylarga taxlanadi. Bijg'ish davrida nobudgarchilikni kamaytirish uchun taxlangan massaning usti tezda yorib chiqilishi kerak. Bijg'itish natijasida kislotaning hosil bo'lishi vodorod ionlari konsentralsiyasi hamda pH ning pasayishiga sabab bo'ladi. Vodorod ionlari konsentratsiyasi kritik ko'larndan oshgan paytda, o'matilgan anaerob sharoitlarda keyingi miqdori va sifat o'zgarishlari sodir bo'ladi. Bunday silos uzoq vaqt saqlashga yaroqli bo' ladi.

5. Ozuqaning sifati uning tarkibidagi oziq va biologik faol moddalar miqdori bilan belgilanadi. U zaharli moddalar mavjudligi yoki mavjud emasligi, shuningdek, saqlash davrida o'zgaradigan ozuqaning gigiyenik xususiyatlariga asoslangan. Ozuqalami saqlash uchun eng muhim tayyorlov operatsiyalaridan biri ularni fermentativ va mikrobial buzilishdan saqlaydigan quritish hisoblanadi. Ozuqa namligining optimal miqdorda pasayishi uning buzulishi ehtimolini amalda to'la bartaraf qiladi yoki pasaytiradi. Noto'g'ri saqlashda ozuqaga namlik havodan, (nam tortib oladigan ozuqalar uchun) pol va devoring yuza qismidan shimilishi sodir bo'ladi. Ozuqalarning fermentativ va mikrobial buzilishi, shuningdek, quyidagi omillar ta'siri ostida ham tezlashadi:

- atrof-muhit haroratining yuqoriligi;

- dastlabki xornashyoning yuqori bakterial urug'langanligi;

- mikroorganizmlar hayot faoliyati uchun mos keladigan ozuqa substraktlarining mavjudligi (masalan, oqsilga boy shinni va ozuqa);

- urug'lar va donlarni maydalaganda yoki issiqlik bilan ishlov berilganda himoya membranalarining zararlanishi, o'simlik hujayralari strukturaviy buzilishi;

- maydalash yoki zichlashning juda yuqori darajasi, havo aylanishining yo'qligi yoki kuchsizligi;

- ozuqaning hasharotlar bilan zararlanishi;

- uzoq muddat saqlanishi.

Donli ozuqalarning buzilishiga yo'l qo'yilmaslik uchun omborlardag~ transport vositalaridagi va tozalash uskanalaridagi qolib ketgan ozuqalaming qoldiqlaridan tozalangandan so'ng, dezinfeksiya o'tkazish tavsiya etiladi. Buning uchun chiqishda issiq suv bosirni yoki bug'ga muvofiq bo'lgan suv va bug' qurilmalari, aerozol avtomatlarini qo'lIash maqsadga muvofiq (zaruriy ehtiyot choralariga rioya qilgan holda). Saqlashdan oldan yoki key in donga ishlov berish purkaydigan va gaz qurilmalarini qo'lIab, mos keladigan preparatlar bilan o'tkazilishi mumkin. Saqlashning optimal sharoitlariga yoki bevosita dalada bunga rioya qilmaslik urug' o'sib chiqqanidan keyin boshlashi mumkin. O'sib ketgan donda, qoidaga ko'ra, katta miqdorda zamburug'lar va mikotoksinlar bo'ladi, kraxmal va proteinning parchalanishi va qayta hosil bo'lishi oqibatida oziq moddalar yo'qolishi ro'y beradi. Amilazlar faollashgandan so'ng, qaytaruvchilar oziqlantirilganda, siqma atsidozasi yuzaga kelish xavii ortadigan kraxmal konsentratsiyasi ozayadi va qandning erkin molekulalari miqdori ortadi (denstrinlar, mono va disaxaridlar).

Ozuqalar sifatini qayta tekshirishga qo`yilgan umumiy ko`rsatmalar:

Xususiy ozuqani baholash-yig'im-terim sharoiti va konservalash hisobi bilan, qabul qilingan - qabul qilish joyi, yetkazib berilgan kun, yaroqlilik muddati hisobi bilan.