Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

M o x to ifa la r b o ‘Iimi — B ryophyta. 
Bularga pakana, ko‘p hujayrali 
o ‘sim liklar kiradi. Ba’zi bir vakillarda (m orshansiya) tanasi tallom li tu- 
zilgan. B iroq ko ‘pchiligida tan asi barg, ildiz va poyaga ajralgan. Bu 
boMimning 25000 ga yaqin turi mavjud, ularham m asi nam garchilik joylarda 
o 'sa d i. T u p ro q q a rizo id lar bilan birikkan b o ‘ladi va rizoidlari orqali 
tu p ro q d an suv va m ineral m oddalarni qabul qiladi. Bu b o ‘lim ning ko‘p 
uchraydigan vakillariga m orshansiya, kakku zig‘iri, to rf moxlari (300 turi 
mavjud ) ni misol qilib keltirish m um kin. M oxsim onlarda sporofit va 
gam etofit nasllar gallanib turadi va bunda gametofit ustunlik qiladi. M oxlar- 
ning am aliy aham iyati deyarli yo ‘q. Biroq ekosistem a tarkibida boshqa xil 
o ‘sim liklarning o ‘sishiga ta ’sir ko ‘rsatishi m um kin. M oxlarning intensiv 
rivojlanishi tuproq holatini yom onlashtirishi m um kin. Biroq to rf m ohlari 
to rf boyliklarini hosil qilm aydi. B a’zi b irtu rlari tibbiyotda dorivor o'sim lik 
sifatida qo'llaniladi.
M oxlar quruqlikda yashashga moslashgan dastlabki o ‘simIiklar b o ‘lib, 
u lar taxm in an 459—500 mln. yil ilgari paydo b o ‘lganlar.
Paporotniktoifalar — Polypodiaphyta yoki Pterophyta. 
Bular ham nam - 
garchilik da o ‘sishga m oslashgan o ‘t - o ‘sim liklardir. Biroq tro p ik iqlim
sharoitida daraxtsim on vakillari hosil b o ‘lib, ularning balandligi 25 m gacha
82

---

boradi. Bu bo'lim ning 10 000 dan ortiq turi b o 'lib , tipik vakili p ap o ro t- 
niklardir. Paporotniklaming ko'payishida ham nasllaming gallanib ko'payishi 
kuzatiladi, biroq ularda moxsimonlardan farqli o 'laro q sporofit nasi gam eto- 
fit nasldan ustun turadi.
Ba’zi bir paporotniklam ing dorivor o 'sim lik sifatida foydalanishini 
e ’tibo^ga olmaganda hozirgi zam onda uchraydigan paporotniklam ing am aliy 
aham iyati yo'q. P aporotniklar devon davrida paydo bo'lg an bo 'lib , u lar­
ning uzunligi 30 m gacha yetgan. Toshko'm irni hosil qilishda bu o'sim liklar 
qoldiqlarining xizmati katta.