Hozirgi zamon an’anaviy ta’limi

HOZIRGI ZAMON AN’ANAVIY TA’LIMI
Reja:

1. An’anaviy sinf-dars texnologiyasining farqlanish belgilari

2. An’anaviy ta’limning klassifikasion tamoillari, prinsiplari, mazmuni va metodikasi.

3. Ta’limning an’anaviy shaklini ijobiy va salbiy tomonlari.

Asosiy tushunchalar: klassifikasiya, metod, tamoyil, ta’lim mazmuni, insonparvarlik

1. Ta’limni tashkil etish shakllarining tarixiy asoslari
Ta’lim mazmunini o’zlashtirish bo’yicha o’quvchilarning faoliyati unga tasir etuvchi faktorlar (talimning maqsad va vazifalari;o’quvchilar soni; alohida o’quv muassasining o’ziga xosligi; o’quvchilarning o’quv ishlari vaqti va joyi; darslik va o’quv qo’llanmalari bilan ta’minlanganligi) xarak­te­ridan kelib chiqib turli shakllarda amalga oshiriladi. Didaktikada ta’lim tashkil etish shakllariga ta’rif berishda quyidagicha qoida qabul qilingan: “O’quvchilarning o’quv faoliyatini tashkil etish vaqtida o’qituv­chi­ning faoliyati bilan o’zaro bog’langan o’quv jarayonining eng muhim tarkibiy qismi (O.N. Maksimov)” “Aniq boshqaruvga oldindan belgilangan tartib va rejim­larga asoslangan o’quvchi va o’qituvchilarning birgalikdagi faoliyati” (I.A. Lerner) va boshqalar.

Pedagogika va ta’lim tarixida ta’limni tashkil etishning 3 asosiy tizimi o’rin olgan: individual, sinf-dars, leksiya-seminar tizimi.

Individual ta’lim tizimi ibtidoiy jamoa tuzumida bir odam boshqasiga, kattalar yoshlarga o’z tajribasini o’rgatishi asosida paydo bo’lgan. Yozuv paydo bo’lishi bilan o’rgatuvchi ular bilan shug’ullanib, o’z fikrlarini belgilar vositasida ifodalagan. Ilmiy bilimlarning rivojlanishi va ta’lim oluvchilar guruhining o’sishi individal ta’limi tizimini individual guruhiy ta’lim tizimiga aylantirgan. Bunda o’qituvchi 10-5 ta o’qituvchini individual o’qitgan. Dastlab o’qituvchi materialni bittasiga bayon etgan. Unga mustaqil ishlash uchun topshiriqni bergan. So’ng boshqasiga xuddi shunday davom etgan.

O’rta asrlarda ta’lim oluvchilar sonining o’sishi bilan bog’liqlikda bir yosh­dagi bolalarni guruhlarga taqsimlash imkoniyati paydo bo’ldi. Bu ta’lim­ni tashkil etishning samaraliroq tizimini yaratish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu XVII asrda Ya.A. Komenskiy tomonidan ishlab chiqilgan sinf-dars tizimi bo’ladi. Ya.A. Komenskiy o’z zamonasining taraqqiyparvar maktablari tajribasini umumlashtirib, sinf-dars tizimini nazariy asoslab berdi. Uning mohiyati quyidagilardan iborat:

1) o’quvchilar yoshlari va tayyorgarlik darajalariga ko’ra sinflarga guruhlanadilar va umumiy ishni bajaradilar;

2) o’quv predmetining mazmuni va bir qator bo’lim va temalar esa bir qator baravar va izchil joylashtirilgan qismlarga ajratilib, ular birin-ketin ma’lum jadval bo’yicha keladilar;

3) darslar tanaffuslar bilan olib boriladi. 4. metodik jihatdan darslar 3 tarkibiy qismdan iborat bo’lishi kerak: boshlanishi (o’qituvchi savollar yordamida avval o’rganilganlarni o’quvchilarning xotirasida tiklaydi va o’tilganlarni qisqa bayon etadi), davomiyligi (o’qituvchi yangi mavzuni tushuntiradi), tugashi (yakuniy o’quvchilar eshitganlarini mustahkamlaydi va mashqlar bajaradilar).

Dastlabki universitetlar paydo bo’lgan davrdayoq ta’limning leksiya-seminar tizimi yaratilgan. U yaratilgan davrdan hozirgacha amaliy o’zgarish­lar­ga uchramadi. Leksiya-seminar tizimida asosiy shakllar leksiya va seminarlardir. Unga shuningdek, o’quv jarayonini alohida zvenolarga bo’lishi va har bir zvenoda o’quv jarayonining ixtisoslashgan formalari (leksiyalar, seminarlar, amaliy mashg’ulotlar, kollokvium) ning bo’lishi xarakterlidir. O’qitishning bu tizimida turli o’quv guruhlari - potoklar, guruhlar, kichik guruhchalar tashkil qilinadi. Bundan tashqari ayrim ta’lim oluvchilar individual plan bo’yicha shug’ullanishlari mumkin.

Leksiya-seminar tizimining o’z kamchiliklari va afzalliklari bor. Uning kamchiligi o’qituvchining o’quvchilardan ma’lum darajada uzoqlashganidir. Shu bilan birga o’qitishning chuqurligi, ilmiyligi, eng yaxshi texnik jihozlanganlik, tejamkorlik ta’minlanadi. O’qitishning bu tizimi o’rta-maxsus kasb-hunar ta’limi va oliy o’quv yurtlari uchun xarakterlidir.

Ta’lim jarayoni o’zining mazmuni bilan bo’lajak mutaxassis shaxsini shakllantirishga qaratilgan vazifani amalga oshiradi. Unga ilmiy yondashuvlar esa ta’lim mazmunini bilimlar, malaka va ko’nikmalar, qarashlar hamda e’tiqodlar, shuningdek, bilish nazariyasi kuchi, amaliy tayyorgarliklar rivojlanishining muayyan darajasi tizimi yig’indisi sifatida izohlaydi.

Ta’lim mazmunining mohiyati unga bo’lgan turli yondashuvlar bilan belgilanadi.