Hozirgi zamon an’anaviy ta’limi

O’qitish metodlarining binar (qo’sh) va polinar (ko’pqirrali) tasnifi. M.I. Mahmutovning binar tizimi dars berish metodi va o’rgatish metodi majmuidan iborat:

Dars berish metodi	O’rganish metodi
Axborot berish – bayon qilish Tushuntirish Ko’rsatma berish – amaliy Tushuntirish – ishontirish Ishontirish	Ijro etish Reproduktiv Produktiv – amaliy Qisman ijodiy Ijodiy

O’qitishning polinar tasnifi V.F. Palamarchuk va V.I. Palamarchuk tomonidan ishlab chiqilgan. Bu tasnif bilimlar manbai, bilish faolligi darajasi, o’quv bilimlarining mantiqiy yo’llari yig’indisidan tarkib topadi. Didaktika bo’yicha nemis mutaxassisi L. Klinberg tasnifida metodlarni o’qitishdagi hamkorlik shakllari bilan birga olib qaraydi:

Monologik metodlar	Hamkorlik shakllari	Dialogik metodlar
Leksiya Hikoya namoyish qilish	Individual Guruh Frontal Kollektiv	Suhbat

Akademik Yu.K. Babanskiy o’qitish metodlarining uch guruhini belgilaydi:

o’quv-bilish faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish metodlari:

Ifodali Ko’rgazmali Amaliy	Induktiv va deduktiv	Reproduktiv va muammoli – ijodiy	O’qituvchi rahbarligida mustaqil ish metodlari
Manbalari	Mantiq	Tafakkur	Boshqaruv

o’quv-bilish faoliyatini motivasiyalash va stimullash metodlari:

O’rganishga qiziqish uyg’otishni stimullash va motivasiyalash metodlari

O’rganishda burch va mas’uliyatni stimullash va motivasiyalash metodlari

o’quv-bilish faoliyatining samaradorligini nazorat qilish va o’z-o’zini nazorat qilish:

Og’zaki nazorat qilish va o’z-o’zini nazorat qilish metodlari

Yozma nazorat qilish va o’z-o’zini nazorat qilish

O’z-o’zini nazorat qilishning laboratoriya-amaliy metodlari

Didaktikada ishlab chiqilgan funksional yondashuv metodlar tizimini yaratish uchun asos bo’lgan bo’lib, unda metodlar didaktik maqsadlarga erishishning nisbatan alohida yo’llari va usullari sifatida namoyon bo’ladi.

Shunday qilib, tarixiy meros, pedagogik hayot, chet el va o’z tadqiqotchilarimizning ilmiy mahsulotlari o’qitishning quyidagi metodlarini belgilash mumkinligini ko’rsatadi: Oliy maktabdagi o’qitish metodlari muammosi ko’p sonli tadqiqotlarining mavjudligiga qaramasdan hali to’la hal etilganicha yo’q. Bu o’qitish metodlarining dialektikligi, oliy maktabdagi ta’lim mazmunining takomillashuvi, ilmiy-texnik taraqqiyotning o’sib borishi bilan izohlanadi.

Oliy maktabdagi o’qitish metodlari muammosini hal qilishdan avval oliy maktabdagi o’qitish metodlarining o’ziga xosligini asoslash o’rinli bo’ladi. I.T. Ogorodnikov o’z tadqiqotlarida oliy maktabdagi o’qitish metodlarining o’ziga xosligi deganda, uning ilm o’rganish metodlari bilan yaqinlashuvidadir deb biladi. S.I. Arxangelskiyning fikricha, oliy maktabdagi o’qitish metodlari nafaqat dars berish usullari va uslublarini birlashtiradi, balki bilishning o’quv va ilmiy faoliyatga yo’naltirilgan tizimi ekanligini qayd qiladi. Shunday qilib, oliy maktabdagi o’qitish metodlari o’ziga xos xususiyatlarga ega. Endi shunday savol tug’iladi: Oliy maktab metodlari maktab metodlaridan qay jihatlari bilan farqlanadi?

Maktabda fan asoslari o’rganiladi, umumiy ta’lim beriladi. Oliy maktabda talaba zamonaviy fanni o’rganadi va ixtisoslik bo’yicha ta’lim oladi. Shuning uchun ham oliy maktab metodlari bilimlarni yetkazish va anglashning usullarigina emas, balki fan taraqqiyoti jarayoniga tobora kirib borish, uning metodologik va g’oyaviy asosini ochish metodi hamdir.

Oliy maktabdagi o’qitish metodlarini asoslashda didaktika bilan shug’ullanuvchi olimlar oliy maktabdagi o’quv jarayonining xususiyatlari va talabalarning bilish faoliyatini qamrab oladilar, talabalarning kasbiy va shaxsiy tayyorgarligi masalalariga katta ahamiyat beradilar. Talabalarning faol ijodiy bilish faoliyati, ularning mustaqil ishlaridan iborat oliy maktab jarayoni ikki guruh o’qitish metodlarining farqlanishini taqozo qiladi: o’qitish metodlari va o’rganish metodlari.