Hozirgi o’zbek

Ўтимли ва ўтимсиз феъллар.
Феълдан англашилган ҳаракатнинг предметга муносабати ўтимли, ўтимсизликни ҳосил қилади. Ҳаракатнинг предметга ўтан ёки ўтмаганлиги феълнинг тушум келишигидаги сўз билан боғланишига қараб белгиланади.
Ўтимли феъл тушум келишигидаги сўз билан боғланиб ҳаракатни шу сўз англатилган предметга ўтганлигини билдиради: китобни ўқи, хатни ёз, ишни бажар каби.
Баъзан феъл англатган ҳаракат предметга қисман ўтади. Бундай ўтимли феъл чиқиш келишигидаги сўз билан боғланади: овқатдан емоқ.
Ўтимсиз феъллар тушум келишигидаги сўз билан боғланмайди: ухла (сен), келди (хат), югур (уйга) каби.
Феъллардаги ўтимли-ўтимсизлик икки хил:

1. 
   Феъл ифодалайдиган маънога кўра, ҳеч қандай қўшимчасиз мавжуд бўлади: ол, оч, кўр, қўй, еч, ич, ёз, чиз, тер, ҳайда (ўтимли), бор, юр, ишла, кел, ишон (ўтимсиз).
   

Ўтимли-ўтимсизликнинг бу шакли луғавий-семантик усулдаги шаклдир.

2. 
   Феъллар бирор қўшимча олган ҳода ўтимли-ўтимсиз бўлади.
   
3. 
   Феълларнинг ўтимли-ўтимсизлигини ҳосил қилишда феъл нисбатлари қўшимчалари кучли таъсир қилади.
   

а) ўзлик ва мажҳул нисбат қўшимчалари ўтимли феълни ўтимсиз феълга айлантиради: кўр-кўрин, тара-таран, юв-ювин, еч-ечин, кий-кийин.
б) орттирма нисбат қўшимчалари ўтимли феълдан ўтимли феъл ҳосил қилади. Ёз-ёздир, ўқи-ўқит, тер-тердир. Мураккаб феълларда ўтимли-ўтимсизлик етакчи феълга нисбатан белгиланади: ёзиб бер, ўқиб тур, айтиб бер-ўтимли, келиб кет, ётиб тур-ўтимсиз.
Бўлишли ва бўлишсиз феъллар. Феъллардаги иш-ҳаракатнинг бажарилиши ёки бажарилмаслигини ифодаланиши бўлишли ва бўлишсизликни ҳосил қилади.
Бажариладиган иш-ҳаракатни билдирадиган феъллар бўлишли феъллар дейилади. Бўлишлилик ҳеч қандай қўшимчасиз, феълнинг луғавий маъноси орқали ифодаланади: ёзди, келди, ўқиди.
Бажарилмайдиган иш-ҳаркатни билдирадиган феъллар бўлишсиз феъллар дейилади. Бўлишсизлик феъллари -ма қўшимчасини қўшиш билан ҳосил бўлади: ўқимади, бормади, ёзмади каби.