Hozirgi o‘zbek tili Moslashuvli birikmalar

36. To‘ldiruvchining tuzilish turlari. To‘ldiruvchining tuzilish turlari. Boshqa bo‘lak kabi to‘ldiruvchi ham sodda yoki murakkab bo‘ladi:
1) sodda to‘ldiruvchi bir so‘z yoki bir so‘zga teng birlik bilan ifodalanadi: 1. Xotirangiz mening xotiramdan o‘tkir ekan. 2. U yana Pushkinga murojaat qildi. 3. Turmushimizda hamma narsa bir-biri bilan bog‘liq;
2)murakkab to‘ldiruvchi kengaygan birikmalar bilan ifodalanadi: 1. Men Mirzacho‘lni ham, Surxon diyorining Sherobod dashtini ham, Farg‘ona vodiysining Yozyovon qumliklarini ham ko‘rganman. 2. Hasharchilarning shart-sharoitlarini yaxshilash, ularga yordam ko‘rsatish to‘grisida ko‘rsatma berildi. 3. Tevarak-atrof qushlar chug‘uriga, anvoyi gullar isiga to‘lib ketdi.
Izohlanayotgan fe’lning bo‘sh o‘rnini to‘ldirishda sodda to‘ldiruvchi ham, kengaygan to‘ldiruvchi ham bir xil mavqega ega bo‘ladi – u qancha kengaygan bo‘lmasin, baribir bir o‘rinni to‘ldiradi. Bir so‘zdan iborat to‘ldiruvchiga ham, bir necha so‘z bilan kengaygan to‘ldiruvchiga ham fe’l valentligidan bitta bo‘sh o‘rin «ajratilgan».
37.Aniqlovchining ifodalanishi
Aniqlovchining ifodalanishi. Aniqlovchi gapda turlicha ifodalanishga ega. Aniqlashning o‘ziga xosligiga ko‘ra, aniqlovchining ifodalanishi ham, shunga muvofiq, uning kengayuvchi so‘z bilan sintaktik aloqasi ham turlicha bo‘ladi.
Predmetning qandayligi, tusi, xususiyati, maza-ta’mi, shakli, tabiati kabilarni muayyanlashtirish lozim bo‘lganda aniqlovchi sifat, sifatdosh, ba’zan ot turkumidan bo‘lgan so‘z bilan ifodalanadi. Biror shaxs yoki predmetga qarashlilikni anglatish zaruriyati bo‘lganda aniqlovchi ot yoki ot o‘rnidagi so‘z bilan ifodalanadi. Shunga ko‘ra, aniqlovchi ikki xil bo‘ladi:
1) belgini muayyanlashtiruvchi aniqlovchi (sifatlovchi);
2) qarashlilikni muayyanlashtiruvchi aniqlovchi (qaratuvchi).
Sifatlovchi-aniqlovchi quyidagicha ifodalanadi:
1) sifat bilan: A’lo mamlakatning a’lo farzandi, bilib qo‘yki, seni Vatan kutadi;
2) sifatdosh bilan: Oqar daryo oqmasdan qolmas;
3) ravish bilan: Кechagi noxush manzarani bir umr unutmasa kerak;
4) son bilan: o‘ninchi yillarning sargardonligi;
5) belgi aniqlovchisi (sifat vazifasidagi) ot bilan: anor yuz, oltin kuz;
6) olmosh bilan: Qaysi yuzim bilan unga qarayman?
Qaratuvchi aniqlovchi quyidagi so‘zlar bilan ifodalanadi:
1) ot yoki ot o‘rnidagi so‘z: 1. Ona yerning otashqa’ridan «o‘g‘lim», degan nido keladi.(E.Voh.) 2. Mening ikki onam bor, ikkisi ham mehribon;
2) otlashgan so‘z bilan: 1. Кo‘pning duosi ko‘l. 2. O‘qiganning tili ko‘p uzun bo‘ldi.