«veterinariya» ixtisosligi bo’yicha oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma

 
8.2. Yurakka ta’sir etuvchi dorilarni kasal hayvonda qo’llash.
 
Mashg’ulotning maqsadi:
talabalarga yurakka ta’sir etuvchi 
dorilarni ta’sir mexanizmlari va ularni kasal hayvonga qo’llashni 
o’rgatish. 
Kerakli jihoz, reaktiv va asbob-uskunalar:
yurakka ta’sir etuvchi 
dorilarni (kofein, kordiamin, strofantin, naperestyanka va b.) 
namunalari, steril shpris va ignalar, klinik tekshirish asboblari, kasal 
hayvonlar. 
Mashg’ulotning borishi: 
Yurak - qon tomirlar tizimi organizmda 
a’zo va tukimalarni kislorod, suv va ozik moddalar bilan ta’minlaydi,
modda almashinuvi jarayonida hosil bo’lgan chiqindi moddalarni 
organizmdan tashqariga chiqarib yuboradi, organizmning ichki muhitini 

---

43 
ta’minlaydi. Mazkur tizim kasalliklari ko’pincha ba’zi yuqumli va 
yuqumsiz 
kasalliklar 
paytida 
kuzatiladi. 
Yurak-qon 
tomir 
yetishmovchiliklari oqibatida organizmda yurak toliqishi, aritmiya, 
xansirash, sianoz va shish kabi sindromlar paydo bo’ladi. 
Ta’sirlari yurak va qon tomirlar ishini boshqarishga qaratilgan 
dorilarga yurakka ta’sir etuvchi dorilar - deb ataladi. Bu dorilar o’z 
navbatida ikki guruhga: yurak nervlariga ta’sir etuvchi va yurak 
muskullariga ta’sir etuvchi dorilarga bo’linadi. 
Yurak ishi bir-biriga qarama-qarshi qaratilgan ikki nerv: adashgan
(n.yagus) va simpatik (n.simpaticus) ta’sirida boshqarilib turadi. 
Adashgan nerv yurak ishini sekinlashtirib, toj tomirlar devorini 
toraytiradi va yurakka doimiy ta’sir etib uning tonusini bir xilda 
ta’minlab turadi. Simpatik nerv esa yurak ishini tezlashtiradi va vaqti-
vaqti bilan ta’sir etib turadi. 
Yurak nervlarini qo’zg’atuchi dorilarga kofein, kamfora, strixnin, 
atropin, adrenalin, va boshqa bir nechta dorilar kiradi. 
Kofein
- bir vaqtning o’zida ham yurak nervlariga ham yurak 
muskullariga ta’sir etib ularni kuzg’atadi. Taxikardiya paytida 
qo’llanilganda yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Kofeinni 
ko’pincha 20 % li eritma holida ot va sigirlarga 10-15 ml buzoq va 
qo’y-echkilarga 3-5 ml teri ostiga yuboriladi.
Kamfora
- qadimdan yurak ishini boshqaruvchi preparat sifatida 
qo’llanib kelinadi. Buning ta’sirida yurakning daqiqalik hajmi oshadi, 
yurak qorinchalaring sistolasi tezlashadi, diastola biroz chuziladi va bu 
payitda yurak muskullari dam oladi. Kamfora asosan 20 % li yog’li 
eritma holida ot va qoramollarga 10-20 ml yoki quruq modda hisobida 
2-4 gramm teri ostiga yuboriladi. Bundan tashqari 1 % li eritma holida ( 
1g kamfora, 75 ml spirt, 25 ml fiziologik eritma ) vena orqali yuborilishi 
ham mumkin.