«veterinariya» ixtisosligi bo’yicha oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma

Ultrabinafsha nurlar bilan davolash. 
Ultrabinafsha nurlarning 
tabiiy manbasi quyosh energiyasi, sun’iy manbalari PRK, ARK, DRT 
rusumidagi lampalar hisoblanadi. Ultrabinafsha nurlar fotokimyoviy va 
aeroionlovchi ta’sirga ega bo’lib, teriga 1 mm 
chuqurlikkacha o’tadi, shisha oyna bu nurlarni tutib 
qoladi. 
Ultrabinafsha nurlarning organizmga ta’siri turlicha 
bo’lib, ularning to’lqin uzunligiga bog’liq, shuning uchun 
ultrabinafsha nurlar spektri uch guruhga bo’linadi: 
Katta to’lqin (400 dan 320 nm gacha) uzunligiga ega 
ultrabinafsha nurlar kuchsiz biologik ta’sirga ega bo’lib, 
terida «eritema» reaksiyasini chaqiradi va asosan xujayra 
sitoplazmasining oqsilli substansiyalaridagi biokimyoviy 
jarayonlarni o’zgartiradi. 
O’rta to’lqin (320 dan 280 nm gacha) uzunlikdagi ultrabinafsha 
nurlar yaqqol namoyon bo’luvchi desensibillovchi, yallig’lanishga 
qarshi va og’riq qoldiruvchi ta’sirga ega. Bu nurlar D vitaminini 
(ergosterin) D
2
va D
3
ga 
aylantirish bilan organizmda kalsiy-fosfor almashinuviga ta’sir etadi. 
Qon zardobida kalsiy va fosfor miqdori ortadi. Sut, achitqi va boshqa 
oziqalar ham ultrabinafsha nurlar bilan ishlanganda ularda D vitamini 
hosil bo’ladi. Yurakning sistolik hajmi, jigarda glikogen sintezi ortadi, 
qon bosimi pasayadi, uglevod va yog’lar almashinuvi kuchayadi. 
Qisqa tulqin (tulqin uzunligi 280 dan 180 nm gacha) uzunlikdagi 
ultrabinafsha nurlar bakterisid xususiyatiga ega bo’lib, hujayra 
ДРТ-400 лампаси 

---

36 
oqsillarini koagulyasiya va denaturasiyaga uchratadi, viruslar va 
bakteriyalar sitoplazmasiga ta’sir etib, modda almashinuvlarini 
to’xtatadi va ularni o’ldiradi. Ultrabinafsha nurlarning sun’iy 
manbalariga 
nisbatan 
quyosh 
radiasiyasi 
kuchli 
bakterisidlik 
xususiyatiga 
ega. 
Ultrabinafsha 
nurlar 
ta’sirida 
havoning 
aeroionizasiyasi kuzatilib, ko’p miqdorda azon gazi hosil bo’ladi va 
mikroiqlim yaxshilanadi. Tashqi haroratning past bo’lishi ultrabinafsha 
nurlarning ta’sirini kamaytiradi.
Tibbiyot va veterinariyada ultrabinafsha nurlarning sun’iy manbalari 
sifatida PRK, ARK, DRT rusumidagi turli stasionar va ko’chma 
nurlatgichlar ishlatiladi. Bu lampalar hayvon tanasidan 1-1,5 m 
uzoqlikda o’rnatilib, davolash seansi 20-40 daqiqa davom ettiriladi, 
davolash kursi kuniga yoki har ikki kunda bir marta, jami 10-12 
seansdan iborat bo’ladi.