пиш, олди-сотдини амалга ошириш, туловлар кафиллигини
таъминлаш ва уларни кдрз пуллар билан доплат, товарлар-
ни бехатар жойига етказиб бериш, зарурият булса чегарадан
товар угказишни таъминлаш каби вазифаларни ижро этиш-
ни талаб этади.
Жадвалда бозор инфраструктурасининг тармок,-булинма-
лари ва уларнинг фаолиятига хос томонлар курсатилган. Сиз
билан жадвалда курсатилган булинмаларнинг хусусиятлари-
ни куриб утайлик.
Воситачнлик фаолияти асосан кдйта сотиш, комиссион,
вакиллик ва брокерликлардан иборатдир. К,айта сотиш уз
маблаги ^исобига уз номидан, воситачи савдогар томонидан
амалга оширилади. Комиссион савдо комиссионер деб атал-
миш шахе томонидан комитент деб аталувчи топширик, буйи-
ча бажариладиган одди-сотдидир. Вакиллик товар эгаси но
мидан ва х;исобидан олди-сотди билан борлик, юридик ва
амалий ишларни ижро этади. Брокерлик — сотувчи ва хари-
дор уртасидаги
алокдни урнатиш билан боглик; вакиллик
фаолиятидир.
Товарларни кдйта сотиш билан савдо уйлари, экспорт ва
импорт, чакана савдо фирмалари, импортер кабилар шу-
рулланади. Масалан, АКД1да 240 мингдан ортик,савдо-во-
ситачилик фирмалари булиб, уларда 2,6 миллион киши иш-
лайди. Бу фирмалар товар хиллари, хизмат турлари буйича
ихтисослашиб иш курадилар. Пахта бозорида “Андерсон” ва
“Клейтон” фирмалари, галла бозорида “Каргил”, “Конти
нентал Грейн” каби фирмалар мавжуд. Маидур фирма х^соб-
ланган “Луис Дрейфус” Францияда жойлашган. У галла,
Усимлик ёги, кофе, чорва савдоси билан шутулланади, 1,5
миллион тонна юк ташувчи 50 та кемалари бор, жа^ондаги
йирик хусусий банклар билан богланган, биржа савдосини
х,ам олиб боради.
Бозор икгисодиёти инфраструктурасида ва унинг воси-
тачилик тармок^арида биржа катта ахдмият касб этади. Бир-
жаларнинг бир
неча хили булиб, улар асосан товар, фонд,
ме^нат ва бошкр биржалардан иборат. Обороти буйича би-
ринчи уринда товар биржаси туради.
Жа*он товар биржасида бор-йуга 100 га я*ин товар хил
лари савдоси амалга ошиб, бунда к^шлок; хужалик товарла-
ри сезиларли ва катта уринни эгаллайди. Шунга кдоамай,
www.ziyouz.com kutubxonasi
умуман, товар биржаларинингйиллик обороти 3,5—4 мил
лиард доллар ёки шунцай товарлар жа*он савдоси обороти-
нинг деярли 1/3 ^исмини ташкил этади.
Энг йирик биржа марказлари АКД1, Англия ва Я пония-
да жойлашган. Жа*он халк;аро биржа оборотининг 90 фоизи
уларга турри келади. Узбеки стонда *ам биржалар пайдо була
бошлади.
Товар биржаси.
Бу доим ий *аракатдаги бозор кури-
нишларидан булиб,
асосан оммавий копилок; хужалик мах,-
сулотлари, озик;-овк;ат ва хом ашё савдоси билан шугул-
ланиб, бунда товарларнинг бир хиллиги асос булиб *исоб-
ланади. Савдода бевосита товарларнинг узи кдтнаш май,
белгиланган стандарт ва нишоналар билан олди-сотди
«.илинади. Бунда биржа контракти асосида цатьий белги
ланган сифат ва олиб келиш му\лати аник; курсатилиб иш
тутилади. Ш унинг учун биржадаги савдода товарлар
кУлдан-кУлга Утмай, уларнинг хУКУ*У
1
ари,
яъни уларга
эгалик \укук,ини берувчи расмий к,огозлар кулдан-кулга
Утади. Бир товар устида бир неча марта ш ундай *одиса
булиши м ум кин.
Одатда товар биржасида и гаси усулда савдо амалга оши-
ши мумкин: реал товар устида келишув ва музугатли (фью-
черли) келишув юз беради. Фьючер келишувда факдт то-
варга булган ^ к у к н и н г
олди-сотдиси юз беради, яъни
?
0
гсукий расмий
к
;
о р о з
савдоси амалга ошади. Бу хил биржа
айник;са ривож топган мамлакатларда кенг авж олган. Чун-
ки реал товар биржа савдоси атиги 1—2 фоизни ташкил
этса, колгани фьючер биржасига турри келади. Бунинг та-
лаби жуда кучли булиб, уни бекор к,илиш айрим \олатлар-
дагина юз беради.
Фьючер биржаси савдосидан мак;сад шу товарни уз му^-
латида олиш эмас, балки келишув вак;ти билан амалдаги
вак^г уртасидаги ба^о фарк?! келтирадиган фойдани кузлаш-
дир.
Чунки вак;т утиши билан бадо узгаради, натиж ада ё
сотувчи, ё сотиб олувчи ютади ёки ютк;азади. Амалда фью
чер биржа савдоси буйича келишмалар асосидаги товар
ларнинг реаллиги 2 фоиздан ошмайди. Фьючер контракт-
лари цисобот палаталарида келишув вак;тидаёк; руйхат
к;илиниб, сотувчи ёки сотиб олувчи шу палата билан бор-
лик буладилар.
14
Do'stlaringiz bilan baham: