Узбекистан Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги олий уцув юртлари талабалари



Download 9,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet41/70
Sana03.04.2022
Hajmi9,88 Mb.
#526811
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   70
Bog'liq
Bozor iqtisodiyoti asoslari (M.Rasulov)

17-тарх.
Бсш тамойил
Узбекистонда бозор шаклланиши асосида тархда келти- 
рилган Президентимиз И. А. Каримов томонидан олдинга 
сурилган беш тамойил ётади. Бунда давлат фаолияти етакчи 
х^собланади.
Бу нималарда Уз ифодасини топади? Биринчидан, ташаб- 
бускорлик давлат томонидан булиб, мавжуд тизимни син- 
дириб, йук,к^ишб бориш ва бозорча усулларни киритиб, улар- 
ни кУллай боришда давлатнинг узи катга фаолият курсатмокда. 
Бозор ик^исодиётининг шаклланиши бир дастур асосида олиб
www.ziyouz.com kutubxonasi


борилиб, у амалга оширилаётган ислохртда уз аксини топмокда 
ва бу со^ада маълум сиёсат белгиланган *одда унинг ижрочиси 
булиб даапат юзага чикмокда.
Бозор иктисодиётига утишдаги давлатнинг дастлабки 
роли конунчилик фаолиятида кУринади. Бозор шароитла- 
рини таъминловчи конун, коидалар ва уларнинг ижрочи- 
сини таъминлаш жуда му^имдир. Ш унга кура, аввало за- 
рур зо^кукий му*ит яратилган булиб, буни таъминлайди- 
ган му^им конунлар кабул килинган. Булар каторига 
“ Узбекистон Республикасида мулкчиликтуррисида” , “Ху- 
сусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чикариш т>триси- 
Да”, “Узбекистон Республикасида кооперация тУгрисида”, 
“ Узбекистон Республикасида тадбиркорлик туррисида”, 
“Де^кон хужалиги туррисида”, “Адолини иш билан таъ­
минлаш туррисида”, “Ме^натни мух,офаза этиш тутриси- 
да” кабиларни киритиш мумкин. Бундан таш кари киска 
вакг ичида бир мунча конунчилик ва норматив хужжатлар 
кабул килиниб, улар ижро этилмокда. Булар Президент, 
Вазирлар Ма^камаси ва бошкаларнинг бу содадаги фар- 
мон, карор, курсатмаларидирки, улар конун ижросини таъ- 
минлашда, бозор иштирокчиларининг фаолияти учун ша- 
роит яратишда ва уларнинг химоясини таъминлашда адами- 
ятлидир.
К^бул килинган конунлар ^акикий хукУК^й, конуний 
му\ит яратиш учун такомиллашиб, тулдирилиб борилмокда. 
Давлат идоралари бозорга мослашган ^олда узгариб концерн, 
бирлашмалар, акцияли жамиятлар ташкил этилмокда. Давлат 
мулки шароитида булар бозор муносабатларига ути ища им- 
коният тутдириб беради.
Давлатнинг хужалик со^асидаги цукмронлиги таедири- 
ни белгиловчи хусу с ийл аштир и ш ташаббусининг узи давлат 
КУлидадир.
Бозор икгисодиётига хос хужалик турларини оладиган 
булсак, бунда давлат ташаббускорлиги жуда юкоридир. Ма- 
салан, хусусий хужаликларни кенгайтириш, фермерчилик- 
ни авж олдириш, жамоа, кооператив, ширкат хужаликла- 
рини тиклаш кабиларнинг бошида давлат тур и бди ва улар­
нинг кенг ривожланишида давлатнинг катш манфаатдорлиш 
сезилмокда.
Маълумки, бозор муносабатларининг тикланишида чет 
эл капиталининг кириши, чет инвестициясининг кенгайи- 
ши жуда а^амиятли. Шунга кура уларни бизнинг мамлака-
www.ziyouz.com kutubxonasi


тимизга жалб этиш, уларнинг фаолияти учун зарур шарт- 
шароитларнинг яратилиши ташаббускорлигининг тулигача 
давлат к^лида эканлиги кузга ташланади. Айник,са, 6у маса- 
лаларни \а л кдлишда Президентнинг ташаббуси, фаолияти 
жуда юк,оридир. Чет мамлакатларга чик^б, бевосита давлат 
б о ш л и ^ а р и ва бошк,а зарур шахслар билан учрашув, катта 
таргабот ишларини бажариш, зарур муаммоларни жойида 
ечиш кабиларда намунали ишлар олиб борилмокдаки, дав­
лат аппарата шу соната т^ла й^налтарилмокда. Шунингдек, 
бу иш ларнинг ижроси к.аттик, кузатилиб, назорат кучайти- 
рилмокда.
Бу сохдца 1994 йилнинг феврали ва 1995 йилнинг январи- 
да Президентнинг ик^исодий исло^отни тезлаштириш, хусу- 
сий мулкчиликни ^имоя кдлиш, хорижий сармояларни жалб 
этишни тезлаштириш ва уни ^имоялаш чора-тадбирларига 
крратилган фармони жуда ахдмиятли эканлигини таъкидлаш 
жоиздир. Шунга кура, бу масалалар буй от а Президент бош- 
лик, идоралараро кенгаш тузилиши дикдатга сазовор. Маъ- 
лумки, бозор муносабатларини кучайтириш, бозорча ик^ги- 
содиётни шакллантиришда бу чора-тадбирлар катта урин эгал- 
лайди. Чунки у икгисодий исло^отни тезлаштириш, бозор 
йулидаги пайдо булаётган тусикдарни олиб ташлаш, бозорга 
ишонч тугдириш со^асида жуда а^амиятли ва мамлакатимиз 
учун бу хдкдаатдан такдирий масала эканлигини курсатувчи 
далилдир.
Иккинчидан, 
бозорча хал к, хужалиги тузилишини яра- 
тиш, инвестициянинг асосий к^смини бажариш ^ам дав- 
латнинг зиммасидадир.
Бозор муносабатларининг энг асосий хусусияти ик^исоди- 
ётнинг талабга т£ла тобелиги, яъни икгисодий манфаатдор- 
лик, икгисодий тизим талабидан келиб чик^ши зарурлиги- 
дир.
Хал к, хужалиги структурасини узгартириш ва уни бозор 
талабига мос хрлга келтириш борасидаги ишлар бошла- 
ниб, катта муваффак,иятларга эришилмокда. Буларнинг *ам- 
масида давлат бошкдрувини, унинг ташаббусини к^рмок,- 
дамиз.
Хал к, хужалиги структурасини узгартириш янги техно­
логия асосида булиши замонавий техника ва янгича ме^нат- 
ни ташкил этиш, шу билан бирга, янги-янги тармокдар 
барпо этиш жуда йирик маблагларни талаб этади. Х,озирча 
хусусий капитал буларни таъминлаш даражасида эмас, унинг
www.ziyouz.com kutubxonasi


?ЗИ давлат кредита дисобига оёк^а турмокда. Чет капитал 
эса *али сезиларли эмас. Ш унинг учун йирик инвестиция 
асосан давлат томонидан амалга оцшрилмокдаки, бусиз бо- 
зор муносабатларининг тикланиши, унта утишни тасаввур 
эти б б^лмайди ва бунда давлат алодида уринга эга эканли- 
гини курамиз.
Инвестицияда утиш даврида давлатнинг асосий урин 
эгаллашидаги яна бир нарсага эътибор бериш керакки, бу 
хусусий тадбиркорларнинг хозирги имкониятларининг’че- 
гараланганлиги билан дам борликдир. Чунки хусусий тад- 
биркорлик энди шаклланиб келаётган даврда уларда катга 
ишлар учун маблаглар булмаслиги, шу билан бирга, улар- 
нинг тез вак? ичида сармояларининг фойда билан >;айти- 
шига мойиллиги бу со^адаги асосий юкни давлат зиммаси- 
га ташлайди. Янги тармокдар, катга иншоотлар куп маб- 
лагларни узок, вактгача банд к.илиш билан боглик; булиб, 
киск,а вак^г ичида самара бермайди. Бундан таш кдри, уму- 
мий истеъмол билан бокланган йирик инвестициялар 
\а м ,
албатга давлат томонидан амалга оширилади. Шу билан бирга 
хорижий инвестициялар к,атнашувида амалга ош ирилади- 
ган к$шма корхоналар дам асосан давлат маблаги дисобига 
юзага келади.
Шаклланаётган тадбиркорларнинг кдрз сармоялари дам, 
биринчи навбатда, давлат дисобига шаклланади. Куриниб 
турибдики, давлат бозор ик^исодиётига угишда дак^к^й 
ислодотчи сифатида юзага чик^мокда.
Учинчидан, иктисодий тизим узгаришида, бозорга утиш- 
да кетма-кетликни таъминлашда давлат ролининг адамият- 
лилиги. Маълумки, жамиятдаги катга узгаришлар, ик^исо- 
дий тизимнинг туб Узгаришлари купинча жуда огирлик 
билан, катта моддий ва бошк,а талофотлар ор^али руй бе- 
ради. Эскича, масалан, собик; марксизмча й^лни олсак, у 
революцион йулни афзал к>фди. Тажрибалар шуни курса- 
тадики, да^иций революцион усул орти^ча й^кртишлар, 
датто крн тукишларга олиб келди. Шунга кура, мак,садга 
эволюцион йул билан эришиш мумкин булиб тур ганда ре­
волюцион усулнинг *еч дожата й$т<,. Чунки у ж амият учун 
жуда к^мматга тушиши мумкин. Шуни дам айтиш лозим- 
ки, эволюцион й^л тартиб, онгли ёндашув ва катта мех,- 
нат оркали аста-секинлик даракатининг таъминланишини 
талаб кдлади. Албатта, бундай куч давлат булиши мумкин, 
холос.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Узбекистонда бозорга утиш исло\от усулида давом эт- 
мокда. Бу эса масалаларни кетма-кет ечиш, шароитга к;араб 
иш куришни талаб этади. Тайёргарликсиз кескин узгариш- 
га йул к^ймаслик ва янгисини яратмай туриб, эскисини 
йук, к,илиш керак эмас. Акс *олда ундан фойдаланиб ту- 
риш асосий усул булиб ^исобланади, буларнинг барчаси 
давлат бошчилигида, давлат ижроси орк,али амалга оши- 
рилмокда. Бу усулни барча со^аларда к^ллаш мумкин. Ма- 
салан, мулкни хусусийлаштириш жараёнини олсак, аввало 
майда мулк шакллари юзага кела бошлади ва у майда сав- 
до, маиший хизмат курсатиш корхоналаридан бошланди. 
Ш у билан бирга, ахрли турар жойларини давлат тасарру- 
фидан чи^ариб, хусусий мулкка Утказиш онгли равишда 
тартиб билан кетма-кетликка риоя кдлинган далда амалга 
оширилмокда. Энди урта ва йирик иншоотларни, корхона- 
ларни хусусийлаштиришга угилмокда. Бу со^ада 1993—1994 
йиллардаёк, к,ишлок, хужалигида катга иш амалга ошири- 
либ, давлат хужаликларидан 700 дан ортири давлат тасар- 
руфидан чикдрилиб, тур л и хужаликларга айлантирилди. 
Ж амоа хужали клари ичида де\к;ончилик хужаликларига 
Утиш ва ижарачиликни авж олдириш кенг куламда олиб 
борилмокда. Бундан кейин даедндей хусусий хужаликларга 
утиш мумкин булади. 1996 йили кдошлок; хужалиги ялпи 
мах;сулотининг 97,7 фоизи нодавлат мулки шаклидаги хужа­
ликларга турри келган.
Саноат сохдсида ^иссадорлик, акцияли хужаликларга утиш 
авжига чикдоокда. Эркин нархларга утиш бир неча босцич 
билан амалга оширилди. Муомала сохдси, пул, молия, бан- 
клар тизимида хдм шундай \олатни куриш мумкин. 1997 
йилга келиб хусусий хужаликлар сони 100 мингдан ошиб 
кетди.
Бозор \аракати уз кдтнашчиларига богликдир. Улар цанча 
куп ва турли булса, у шунча тез ^аракатда булади ва унинг 
с о \а , тармокдарга таъсири усиб боради. Бунда бизнесни 
билиш , бизнесни амалга оширувчиларнинг мавжудлиги 
ахамиятлидир. Аввало давлат тасарруфидаги корхоналар 
бозорга кира бориши, уларнинг хужалик фаолиятлари бо­
зор мазмунида булиши тижорат усулининг кучайишини 
талаб этади. Шундагина улар бозор иштирокчиларига айла- 
нишлари мумкин. Шунинг учун *ам давлат корхоналари-
www.ziyouz.com kutubxonasi


нинг боцщарилиши менежерлик, маркетинг мазмунида 
булса, улар бозорга мое келади ва бозор шароитида сама- 
рали фаолият кУрсатишлари м ум кин. Давлатимиз эса буни 
кетма-кет хал кдлиб, бор имкониятларини ишга солмокда. 
Масалан, укув тизими, кадрлар тайёрлаш исло^от килин- 
мокда. Янги-янги мугахассисликлар очилмокда. Куплаб 
ёшлар чет мамлакатларга жунатилмокда. Укув юртларимиз- 
га чет мамлакатлардан йирик мутахассис олимлар жалб 
к,илиниб, ишламоада. Бу чора-тадбирлар албатта узининг 
самарасини беради. Маълумки, буларнинг хаммаси давлат 
томонидан ва унинг сармояси ^исобига амалга ош ирил- 
мокда.
Бозор иктисоди шаклланиши жуда мураккаб булиши, у 
узок в а ^ ичидаги кетма-кет \аракатлардан иборат булиши 
билан бирга ундаги энг му^им субъектив омил хам мав- 
жуддир. У 
\а м
булса инсонларнинг куникиш муаммосидир. 
Эски тоталитар тартибдаги куникмалар янгича шакллани­
ши керак. Маълумки, бундай нарсалар тезлик билан амалга 
ошмайди ва узок; вак;тни, давлатнинг жуда катта фаолия- 
тини талаб этади.
Туртинчидан, бозорга ижтимоий йуналиш бериш, иж - 
тимоий мазмунга эга булган бозор иктисодиётини ш акл- 
лантиришда давлатнинг етакчи роли мавжуддир. Бозор 
ик^гисодиётининг шаклланиши даври, ундаги рак,обат шах- 
сий даромад учун кураш жараёнидан иборат булиб, инсон 
манфаатига тескари булган холатларни х,ам юзага келти- 
ради. Булар к;аторига нарх-навонинг кутарилиб бориши, 
даромадлар табак,аланиши, ишловчиЛар уртасида иш жойи 
учун кураш, корхоналар синиши туфайли ишсизликнинг 
ортиб бориши кабилар киради. Бундан ташк;ари, ишга ла- 
ёкатсиз, кам даромадга эга булган а^олининг тижоратга 
боглик булмаган со^ада банд булган цисмини бозорнинг 
салбий таъсиридан асраш талаб к,илинади, уларни бозор 
юзага келтирадиган к^йинчиликлар билан юзма-юз к;ол- 
дириб булмаДци. И.А. Каримов, бозор ик^исодиётига утиш 
муаммоларига тик куз билан, реал к;араш керак, бозор 
ик^гисодиётининг факдт ижобий томонинигина эмас, балки 
унинг салбий томонини *ам кура билиш керак, деб таъ- 
кидлайди.
Бу айник;са, давлат томонидан исло\от даври, бозорга 
утиш даврида кучли ва фаол ижтимоий сиёсат утказишни 
такозо этади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бозор икгисодиётинингтиклана ва ривожлана бориши 
хусусий соданинг бу ишга жалб этилиши усиб бориши 
билан давлат ижтимоий димояда 

диссасини орттириб 
боради. Ш унинг учун Утиш даврида давлат бундай пайтда 
устувор тадбирларни тез к^ллай оладиган тарзда амал щ и *
ши керак. Бу тадбирлар умуман меднатдан фойдаланиш, 
меднат муносабатларини белгилаш, энг кам хак,олиш мик,- 
дорини белгилаш , ижтимоий сугурта ва унинг учун маб- 
лаглар ажратишларнинг бозорга хос тизимларини яратиш- 
дан, иш сизлик нафак,аси, ишсизликнинг олдини олиш 
чораларини куриш дан иборат. Айникра, бозор шароитида 
замонавий нафакд тизимини яратиш жуда мух^мдир. Чун- 
ки бу дак^кдтдан х,ам инсон манфаатини таъминлаш, кдри- 
лик, ишга нолойиклик ёшида инсонни моддий ^имоя 
этишдир. Республикамизда киска муддат ичида шундай 
ишлар амалга ош ирилган ва у доимо такомиллашиб бор- 
мокда Хозирги вак.тдаги нафакд тизимида энг кам на­
факд микдори эн г кам меднат докидан юкоридир. Тако- 
миллашган ва кен г тармокпи нафакд тизими мавжуд. Шу- 
нингдек, туловсиз Укиш, илм олиш, тиббиёт хизмати 
домда м аданий-м аориф тармо^лари билан бирга турли 
мавжуд имтиёзларни, стипендия, болалар доёти, уларнинг 
дам олиши ва тарбиясига оид давлат харажатлари, м е\- 
наткашлар дам олиш и, даволанишидаги касаба ташкилот- 
лари ёрдами кабиларни эътиборга олсак, ижтимоий х,имо- 
янинг жуда катта эканлйТига амин буламиз.

Download 9,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish