Уз б е к и с т о н р е с п у б л и к а


IV. Мантикий квадрат оркали хулоса чикариш



Download 16,21 Mb.
bet33/69
Sana22.02.2022
Hajmi16,21 Mb.
#89934
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   69
Bog'liq
Mantiq (M.Sharipov, D.Fayzixo'jayev) (1)

IV. Мантикий квадрат оркали хулоса чикариш.
Бунда одций катьий мулохазаларнинг узаро муноса- батларини (каранг: мантикий квадрат) эътиборга олган Холца, мулохазалардан бирининг чин ёки хатолиги хакида хулоса чикарилади. Бу хулосалар мулохазалар уртасидаги зидлик, к,арама-каршилик, кисман мослик ва буйсуниш муносабатларига асосланади.
Зидлик (контрадикторлик) муносабатларига асосланган холда хулоса чикариш. Маълумки, зидлик муносабати А- О ва Е-I мулохазалари уртасида мавжуд булиб, учинчиси истисно конунига буйсунади. Бу муносабатга кура муло­ хазалардан бири чин булса, бошкаси хато булади ва аксинча, бири хато булса, бошкаси чин булади. Хулосалар куйидаги тузилма буйича тузилади:
А —> 0 ; Е —> 1 ; 0 —> А ; 1 —>Ё
Масалан:
А.Хамма инсонлар яшаш хукукига эга. 0 .Баъзи инсонлар яшаш хукукига эга эмас. 1.Баъзи файласуфлар давлат арбоби.______
Е. Хеч бир файласуф давлат арбоби эмас.
Бу мисодца асос мулохазаниш чинлигвдан хулосанинг хато эканлиги (учинчиси истисно конуни асосида) келиб чикдци.
К^арама-каршилшк (контрарлик) муносабатларига асослан­ ган холда хулоса чикариш. Кдрама-каршилик муносабати А ва Е мулохазалар уртасида мавжуд булиб, зидцият конунига буйсунади. Бу муносабатдаги мулохазалардан бирининг чин- лигидан бошкасининг хато эканлиги туtрисида хулоса чи­ карилади. Лекин бирининг хатолиги бошкасининг чинлигини асослаб бермайди, чунки хар икки мулохаза хам хато

www.ziyouz.com kutubxonasi



булиши мумкин. Масалан, «Хамма инсонлар яхши яшашни хохлайдилар» деган умумий тасдик, (А) мулохдзанинг чин- лигидан «Хеч бир инсон яхши яшашни хохламайди» деган умумий инкор (Е) мулохдзанинг хатолиги келиб чикади.
А.Хамма тушунчалар конкрет булади. Е.Хеч бир тушунча конкрет эмас.
Бу мисолда асос мулохаза ва jcynoca хато. Демак, кдра- ма-каршилик муносабатидан А - > Е, Е —> А куриниши- да хулоса чикариш мумкин.
К,исчан мослик (субконтрарлик) муносабатига асос- ланган холда хулоса чикариш. Бу муносабат жузъий тасдик
(I) ва жузъий инкор (О) мулохазалар уртасида мавжуд булади. Бу мулохазаларнинг хдр иккиси бир вактда чин булиши мумкин, лекин бир вактда хато булмайди. Улардан бирининг хатолиги аник, булса, иккинчиси чин булади. К,И£ман_мослик муносабати асосида хулоса чикариш I О; О -> I; 1 - 0 ; О - I куринишда булади.
Масалан:
0.Баъзи илмий конунлар объектив хусусиятга эга эмас. 1.Баъзи илмий конунлар объектив хусусиятга эга.
Бунда асос мулохаза хато булганлиги учун хулоса чин булади.
1.Баъзи файласуфлар давлат арбоби._____
0.Баъзи файласуфлар давлат арбоби эмас.
Бу мисолда асос мулохаза хдм, хулоса хдм чин фикрдир. Баъзан асос мулохдза чин булганда хулосанинг чинлигини хдм, хатолигини хдм аниклаб булмайди.
Буйсуниш муносабатига асосланган холда хулоса чика­ риш. Бу муносабат сифатлари бир хил булган умумий ва жузъий мулохазалар (А ва I; Е ва О) уртасида мавжуд була­ ди. Умумий буйсундирурчи мулохазалар чин булса, жузъ­ ий - буйсунувчи мулохазалар хам чин булади. Лекин буйсунувчи - жузъий мулохазаларнинг чинлигидан буйсундирувчи - умумий мулохазаларнинг чинлиги хакдда хулоса чикариб булмайди. Чунки бундай холда умумий мулохазалар чин ёки хато булиши мумкин. Шунга кура, буйсуниш муносабатига асосланган хулоса чикариш куйидаги куринишда булади:
А —> I; Е —> О.
Масалан:
А.Хамма мустакил давлатлар БМТга аъзо.
1. Баъзи мустакдл давлатлар БМТга аъзо.


А - мулохдза чин булгани учун I - мулохаза хам чин. 0.Баъзи узбек аёллари олий маълумотга эга эмас.
Е.Хеч бир узбек аёли олий маълумотга эга эмас.
Бу мисолда О - мулохдза чин булса хам Е - мулохдза хато. Юкоридаги муносабатларни умумлаштирган холда, асос мулохаза ва хулосанинг чинлик даражасига кура, куйидаги
холатларни курсатиш мумкин.
1.Acoc мулохдза ва хулоса чин булган: А - I, Е - I.
2 .Асос_мулохаза чин_ва хулоса хато_бул1дн:_
А -» О; Е - Л ; О -# А; I ->Е ; А - > Е ; Е ->А .
3.Асос мулохдза хато ва хулоса чин булган.
I ^ О; О 1.
Мантикий квадрат оркали хулоса чикдрилганда карама- каршилик муносабатидаги мулохазалардан бири хато булган- да, кисман мослик муносабатидаги мулохазалардан бири чин булганда ва буйсуниш муносабатида жузъий мулохазалар чин булганда улардан чикдрилган хулоса ноаник булади.
Бевосита хулоса чикариш усуллари билишда мавжуд фикрни аниклаб олишга, унинг мох,иятини тугри тушу- нишга, шунингдек, бир фикрни турли хил куринишда баён кигшшга, янш билимлар хосил кдлишга имконият беради.

ОДДИЙ кдтъий силлогизм


Маълумки, дедуктив хулоса чикариш аслида силлогизм шаклида булади. Силлошзм кушиб хисоблаш, деган маънони англатади. Бу терминдан мантикда, одатда, дедуктив хулоса чикдришнинг купрок ишлатиладиган тури хдсобланган оддий катъий силлогизмни ифода килиш учун фойдаланилади. Силлошзм хулоса чикаришнинг шундай шаклики, унда узаро мангикдй богланган икки катьий мулох,азадан учинчи - янш катъий мулохдза зарурий тарзда келиб чикади. Бунда дастлабки мулохдзалардан бири, албатта, ё умумий тасдик, ёки умумий инкор мулохдза булади. Хосил килинган янги мулохдза дастлабки мулохдзалардан умумийрок булмайди. Шунга кура силлогизмни умумийликка асосланган хулоса чикариш, деб атаса булади. Масалан, куйидаги мулохазалар берилган булсин:


Хеч бир хасис сахий эмас. Баъзи бойлар хасисдир.


Бу мулохазалардан зарурий равишда - «Баъзи бойлар сахий эмас», деган учинчи мулохаза келиб чикдци. Сил­ логизмнинг таркиби оддий катьий мулохазалардан ташкил топгани учун у оддий катьий силлогизм дейилади.

Download 16,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish