O„zbekiston xalqaro islom akademiyasi

 
Til ijtimoiy funksiyalari kengayishining sо„z semantik strukturasiga ta‟siri 
Sо‗zning leksik ma‘nosi qotib qolgan, о‗zgarmas hodisa emas, u ancha barqaror bо‗lsa-da, 
ma‘lum omillar ta‘sirida, uzoq yillar davomida о‗zgarishi ham mumkin. Bunday о‗zgarishlarga 
sabab bо‗ladigan omillar ikki xildir: 
1) lisoniy (lingvistik) omillar
- til birliklarining til sistemasi 
ichidagi munosabatlari.
Masalan, tilning lug‗at boyligidagi aniq va ochiq leksemalari kontekstual sinonimiya 
munosabatida bо‗lishi mumkin: 
aniq gapirmoq
va 
ochiq gapirmoq
kabi, 
ammo - ochiq eshik‖ni
―
aniq eshik‖
deb bо‗lmaydi, bunga aniq va ochiq leksemalarining ma‘no xususiyatlaridagi о‗ziga 
xosliklar, ularning valentlik imkoniyatlari yо‗l qо‗ymaydi; 2) 
nolisoniy (ekstralingvistik) omillar
– ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot, xalqlar о‗rtasidagi madaniy-ma‘rifiy aloqalar, ong, 
tafakkur rivoji, bilingvizm (ikki tillilik) yoki polilingvizm (kо‗p tillilik) kabi jarayonlar. Bunday 
omillar tilga, ayniqsa, uning leksikasiga doimiy ta‘sir о‗tkazib turadi, ayrim leksemalarning 
semantik tarkibida yangi leksik ma‘nolarning yuzaga kelishiga ham sabab bо‗ladi. Masalan, 
oyoq
leksemasi dastlab inson a‘zolaridan birini nomlagan, keyinchalik u 
xontaxta, kursi, stol, stul, 
karavot
kabi 
mebellarning 
―
oyog‗i‖ni
ham atay boshlagan: 
xontaxtaning oyog‗i, kursining oyog‗i, 
stolning oyog‗i, karavotning oyog‗i
kabi. Bunga inson yashab turgan muhitda turli-tuman 
mebel-
jihozlar
ning paydo bо‗lganligi, shu bilan bog‗liq ravishda inson ongida yangi tasavvurlarning 
yuzaga kelganligi, nihoyat, til bilan ijtimoiy hayot, ong va tafakkur о‗rtasidagi murakkab aloqalar 
sabab bо‗lgan.
Demak, sо‗z-leksemaning leksik ma‘nosi yuqorida keltirilgan omillar ta‘sirida о‗zgarib 
turadi, leksik ma‘no taraqqiyoti deyilganda shular nazarda tutiladi. Bunday taraqqiyotning yо‗llari 
ham har xil: