137
hayajon bilan ifodalaydigan,
kuchli ohang bilan aytiladigan
gaplardir.
Tаrtibgа solish, tuzish
синтаксис
So‗z birikmalari va gaplarning
qurilishi
hamda
ifoda
xususiyatlarini o‗rganuvchi til
boʻlimi
sintaksis
deyiladi.
Sintaksis yunoncha «syntaxis»
soʻzidan
olingan
boʻlib,
yopishtirish,
bogʻlash
demakdir.
Sintaksis so‗zlarning bir-biriga
bog'lanishi hamda gap tuzilishi
qonun-qoidalarini
o‗rgangani
uchun unda: 1) so‗z birikmasi
sintaksisi; 2) gap sintaksisi kabi
bo‗limlar mavjud.
so‗z birikmаsi
Словосочетание
Ikki va undan ortiq mustaqil
so‗zlar grammatik va ma'no
jihatdan
birikib
so‗z
birikmasini hosil qiladi. Soʻz
birikmasi hokim so‗z va tobe
soʻzdan tuziladi.
gаp
предложение
gаpdа
so‗zlаrning
bog‗lаnishi
связи слов в предложении
Gapda so‗zlarning bog'lanishi
faqat
grammatik
bog'lanish
bilan
cheklanib
qolmaydi.
Bog'lanayotgan
so‗zlar
mazmuniy
tomondan
ham
oʻzaro muvofiq bo‗ladi.
teng bog‗lаnish
соченительная связь
ergаsh bog‗lаnish
подчинительная связь
Bir so‗zning boshqa so‗zga
ma'lum grammatik vositalar
(grammatik
qo‗shimchalar,
yordamchi soʻzlar) yordamida
bogʻlanishi
grammatik
bogʻlanish hisoblanadi
moslаshuv
Согласование
Tobe so‗zning hokim so‗zga
qaratqich
kelishigi
qo‗shimchasi
yordamida,
hokim so‗zning esa tobe so‗zga
egalik
qo‗shimchalari
yordamida
bog‗lanishiga
moslashuv deyiladi.
boshqаruv
управление
Tobe so‗zning hokim so‗zga
tushum, jo‗nalish, o‗rin-payt,
chiqish
kelishigi
qo‗shimchalari
yoki
ko‗makchilar
yordamida
bog‗lanishiga
boshqaruv
deyiladi.
138
bitishuv
примокание
Tobe so‗zning hokim so‗zga
hech qanday qo‗shimchalarsiz,
faqat
ohang
va
ma‘no
yordamida
bog‗lanishiga
bitishuv deyiladi.
Modаl so‗zlаr
модальные слова
Modal
soʻzlar
-
bayon
qilinayotgan
fikrga
soʻzlovchining
ishonch,
gumon, quvonch, afsuslanish
munosabatini
yoki
fikrning
tartibi,
xulosasini
bildirgan
soʻzlar. Modal soʻzlar gap
tarkibida boshqa so‗zlardan
vergul bilan ajratiladi.
gumon
сомнениe
Gumon:
ehtimol,
balki,
chamasi, shekilli, aftidan.
ichonch
отношения
Ishonch munosabati: albatta,
shaksiz, so‗zsiz, shubhasiz
tаsdiq
утверждение,
Tasdiq: darhaqiqat, haqiqatan.
inkor
отрицание
Fikrning dalillanishi
доказательство мысли
Fikrning dalillanishi: masalan,
jumladan.
аchinish
сожаление
Achinish: attang, afsus.
Fikrni xulosalash
Резюмируя мнение
Fikrni
xulosalash:
xullas,
demak, umuman.
Fikrning tartibi
Порядок комментария
Fikrning
tartibi:
avvalo,
avvalambor.
quvonch
радость
Quvonch: xayriyat.
tаqlidiy so‗zlаr
звукоподражательные слова.
Narsalarning
tovushi
va
holatiga
taqlidni
bildirgan
so‗zlar.
Yordаmchi so‗zlаr
служебные слова
Atash
ma‘nosiga
ega
bo‗lmagan, ma‘lum so‗roqlarga
javob bo‗lmaydigan va gapda
ma‘lum
sintaktik
vazifada
kelmaydigan so‗zlar.
bog‗lovchilаr
Союзы
Gapning uyshiq bo‗laklarini va
qo‗shma gap tarkibidagi soda
gaplarni o‗zaro bog‗lash uchun
xizmat qiluvchi so‗zlar.
teng bog‗lovchilаr
сочинительные союзы
uyshiq bo‗laklar va gaplarni
o‗zaro bog‗lash uchun xizmat
qiluvchi so‗zlar.
zidlov bog‗lovchilаri
противительные союзы
O‗zaro zidlik munosabatida
bo‗luvchi uyshiq bo‗laklar va
gaplarni bog‗lash uchun xizmat
qiluvchi so‗zlar.
аyiruv bog‗lovchilаri
разделительные союзы
O‗zaro bog‗lanayotgan bo‗lak
yoki
gaplardan
birini
boshqasidan
ayirib
ko‗rsatuvchi bog‗lovchilar
139
140
Do'stlaringiz bilan baham: |