200
aqli zaiflik;
boshqacha tarzdagi ruhiy kasalligi sababli o’z harakatlarining
ahamiyatini anglay olmaslik yoki o’zini idora qila olmaslik.
Bunday holatlardan har qaysisi uchun ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan
shaxs javobgarlikdan ozod qilinadi. Javobgarlikdan ozod qilinish esa tibbiy
yo’sindagi majburlov choralari qo’llashni rad etmaydi.
Jinoyat qonunchiligi asoslariga ko’ra,
jinoiy ish ochilib, dastlabki tergov
harakatlari va sud muhokamasi olib borilayotgan davrda ruhiy kasallikka chalinsa
ham javobgarlikdan ozod qilinadi. Shunday holatlar ham bo’ladiki, sud tayinlagan
jazoni o’tayotgan mahkumlar ham ruhiy kasallikka chalinadi. Mazkur holatlarda
ham jazoni o’tash to’xtatilib, tibbiy yo’sindagi majburlov choralari qo’llaniladi.
Tibbiy yo’sindagi majburlov choralarini qo’llashning huquqiy asoslari
Jinoyat kodeksining 17-bobida, Jinoyat-protsessual kodeksining 31-bobida,
Jinoyat-ijroiya
kodeksining
tegishli
moddalarida,
“Psixiatriya yordami
to’g’risida”gi, “Huquqbuzarliklar profilaktikasi to’g’risida”gi, “Fuqarolar
sog’lig’ini saqlash to’g’risida”gi, “Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar
to’g’risida”gi, “Surunkali alkogolizm, giyohvandlik
yoki zaharvandlikka mubtalo
bo’lgan bemorlarni majburiy davolash to’g’risida”gi qonunlarda, Oliy sud
Plenumining “Ruhiy kasallikka chalingan shaxslarga nisbatan tibbiy yo’sindagi
majburlov choralarini qo’llash bo’yicha sud amaliyoti to’g’risida”gi Qarori,
shuningdek O’zbekiston Respublikasining Oliy sudi hamda Vazirlar Mahkamasi
tomonidan qabul qilingan qaror va nizomlarda o’z aksini topgan.
Normativ hujjatlarda o’rnatilgan me’yorlar tibbiy yo’sindagi choralarni
jinoiy jazo sifatida e’tirof etmaydi. Ushbu majburlov chorasi ruhiy kasallikka
chalingan shaxslarni ijtimoiy himoya qilish usullaridan biri sifatida ko’riladi.
Tibbiy yo’sindagi majburlov chorasi qo’llanilishining o’z asos va maqsadlari
bo’lib, JKning 91-moddasida o’z ifodasini topgan.
Majburlov chorasining
qo’llanilishiga shaxs ruhiy holatining buzilishi va ijtimoiy xavfli qilmish sodir
etilganligi fakti zarur bo’ladi. Mazkur faktlar bunday shaxslarni davolash va ular
tomonidan yangi ijtimoiy xavfli qilmishlar sodir etishlarining oldini olish
201
maqsadlarini keltirib chiqaradi. Majburlov chorasi sud qarori asosida amalga
oshiriladi.
Ruhiy holati buzilgan shaxslarga nisbatan davolash maqsadlarida amalga
oshiriladigan majburlov chorasi sog’liqni saqlash
organlari tomonidan sud-
psixiatriya ekspertizasi xulosasiga asosan qo’llaniladi.
Ruhiy-asab kasalliklari dispanserida majburiy ambulatoriya kuzatuvida
bo’lish va davolanish xastaligi ancha yengil shaklda namoyon bo’lgan shaxslarga
nisbatan qo’llaniladi. Davolanish ruhiy holati buzilgan shaxsni yashash joyida olib
boriladi. Bunday kuzatuvga olingan shaxslar jamiyat uchun katta xavfni keltirib
chiqarmaydi. Chunki ambulator kuzatuviga olingan ruhiy kasallar o’z oilalari
davrasida bo’ladilar.
Ruhiy holati buzilgan shaxslarni jamiyatdan ajratgan holda davolash
xastaligi ancha yuqori bo’lgan bemorlarga nisbatan qo’llaniladi. Davolanishga
majburiy jalb qilingan bemorlarni kasalligining xususiyatlariga
qarab psixiatriya
muassasasining turli bo’limlarida nazorat ostiga olish belgilanadi.
Ruhiy holati buzilgan shaxslar javobgarlikka tortilmagan yoki jazo
qo’llanilmagan bo’lsa, ular sog’liqni saqlash organlarining psixiatriya
muassasalarida majburiy davolanadilar. Davolanish shaxsni yashash joyidagi
ruhiy-asab kasalliklari dispanserida mutaxassisning ambulator kuzatuvida, umumiy
tartibli psixiatriya muassasasining umumiy kuzatiladigan bo’limi yoki maxsus
reabilitatsiya bo’limida yoxud kuzatuv kuchaytirilgan ruhiy kasalliklar
shifoxonasida olib boriladi.
Sudning tibbiy yo’sindagi majburlov choralari to’g’risidagi qaroriga ko’ra
psixiatriya
muassasalariga
majburiy
tartibda
joylashtiriladigan
shaxslar
statsionardagi davolanishning butun davri davomida
mehnatga layoqatsiz deb
topiladi. Ular ambulator kuzatuv ostiga olingan bemorlar kabi ijtimoiy sug’urta
fondidan nafaqa olish va pensiya olish huquqini yo’qotmaydilar.
Tibbiy yo’sindagi majburlov choralari jinoyat sodir etilgandan keyin ruhiy
holati buzilgan shaxslarga ham qo’llaniladi. Ularga ham majburlov chorasi
yuqoridagi tartibda belgilanadi. Agar sud hukmi bo’yicha tayinlangan jazoni
202
o’tayotgan shaxslar bo’lsa, jazoning turiga qarab hamda ruhiy holatining
buzilganlik darajasiga qarab davolanish muassasasi belgilanadi. Jazo ozodlikdan
mahrum qilish bilan bog’liq bo’lmasa, sog’liqni saqlash
tizimidagi ambulator
kuzatuvida yoki psixiatriya statsionarining tegishli bo’limida davolanish yo’lga
qo’yiladi.
Jazoni ozodlikda mahrum qilish koloniyalarida yoki turmada o’tayotgan
mahkumning ruhiy holatining buzilishi sezilsa, jazoni ijro etish muassasalarining
davolash-profilaktika bo’limlarida yoki mahkumlarga mo’ljallangan ixtisoslashgan
shifoxonada umumiy tartibda davolanish amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
