O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi jizzax politеxnikа instituti mexanika

Nazorat uchun savollar

1. 
   Tezliklar rejasi qanday qo’riladi?
   

2 Tezlanishlar rejasi qanday qo’riladi?
3.Yo’l diagrammasi qanday qo’riladi?

4. 
   Tezliklar diagrammasi qanday qo’riladi?
   
5. 
   Tezlanishlar rejasi qanday qo’riladi?
   

3 – Amaliy mashg’ulot


Mavzu: EHMDА BА`ZI NАMUNАLI MЕХАNIZMLАRNI KINЕMАTIKАVIY TЕKSHIRISH.


Reja:

1. Planetar mexanizmlarni loyihalash usullari bilan tanishish, uning kinematik sxemasini qo’rish va kinematik parametrlarini grafik usulda nazorat qilish.

Ko’pgina mashina va uskunalar (manipulyatorlyar, dastgohlar, avtomobillar, indikatorlar, taxometrlar, EHMiing bosuvchi qurilmalarining tishli mexanizmlarini loyihalashda aylanma harakatning katta uzatish nisbati bilan yoki o’qlararo masofa ancha katta bo’lgan sharotda uzatilishini ta’minlash zaruriyati tug’iladi. Bunday hollarda ko’p bo’g’inli tishli mexanizmlar qo’llaniladi. Bular yo chiqish valining kirish valiga nisbatan aylanish sonini kamaytirib beruvchi reduktorlar, yo bo’lmasa, ko’paytirib beruvchi multiplikatorlardir.

Tarkibida qo’zg’aluvchan tishli g’ildiraklari bo’lgan ko’p bo’g’inli tishli mexanizmlar epitsiklik mexanizmlar deb ataladi.
Bunday mexanizmlar qo’zg’aluvchanlik darajasining son qiymatiga ko’ra differentsial yoki planetar mexanizmlarga bo’linadi. Planetar mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasi Wq1 bo’lib, asosan, etaklovchi valning aylanma harakatini ma’lum bir uzatish nisbatiga ko’ra etaklanuvchi valga uzatib beradi. Differentsial mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasi W>1 bo’lib, turli zvenolar aylanma harakatini qo’shib, biror bo’g’inga uzatish yoki biror bo’g’in aylanma harakatini turli bo’g’inlarga taqsimlab uzatish uchun xizmat qiladi.

Planetar mexanizmlar - harakatlanuvchi g’ildiraklarga ega bo’ladi. Ular planetar g’ildiraklar yoki satellitlar deb ataladi.

Satellitlarning o’qlari joylashtirilgan harakatlanuvchi bo’g’in vodilo deyiladi. Satellitlar yumalaydigan g’ildirak markaziy g’ildirak deyiladi, u qo’zg’almas o’q atrofida aylanadi, qo’zg’almas markaziy g’ildirak tayanch g’ildirak deyiladi. Odatda planetar mexanizmlar o’qdosh qilib tayyorlanadi.
8.1- shaklda ko’rsatilgan planetar mexanizmlar keng tarqalgan bo’lib ularning foydali ish koeffitsientlari juda yuqori (0,96…0.98). Planetar mexanizmlarning uzatish nisbati kirish va chiqish vallarning burchak tezliklari nisbati sifatida aniqlanadi, ya’ni (6.1 - a shakl uchun)


(8.1)
(8.1 - b shakl uchun)


(8.2)


a) b)

8.1 - shakl

Planetar mexanizmni loyihalash oldindan berilgan uzatish nisbatini qanoatlantiruvchi g’ildiraklarning tishlar sonini belgilab olishdan boshlanadi. Tanlangan tishlar soni qo’yida ko’rsatilgan shartlarni qanoatlantirishi lozim bo’ladi.

1. 
   Tishlar soni yaxlit son va barcha g’ildiraklar modullari bir xil bo’lishi sharti.
   
2. 
   Barcha tishli g’ildiraklar nolinchi bo’lishligi, ya’ni tashqi ilashmada z₁ ≥ z_minq 17 ichki ilashmada z₃ ≥ z_min q 85 va ikkala holat uchun ham h*q 1, z₂ q z'_min ≥ 20 bo’lishi shart.
   

3.O’qlarning ustma-ust tushish sharti
a) sxema uchun z₁ Q 2z₂ q z₃
b) sxema uchun z₁ Q z₂ q z₃ - z'₂
4.qo’shnichilik sharti, bunda o’qlari fazoda harakatlanadigan g’ildiraklar - sattelitlarning bir-biriga tegmasdan erkin harakatlana olish sharti ko’zda tutiladi.
(8.3)
bu erda k - satellitlar soni
b) sxemada agar z'₂>z₂ bo’lsa z₂ ning o’rniga z'₂ qo’yiladi.
5.Yig’ish sharti; bu shart satellitlar o’qlarining markaziy o’qka nisbatan bir xil burchakda joylashuvini hamda satelletlarning mexanizmga erkin urnatilishini ta’minlaydi.
(8.4)
bu erda s - butun son.
misol tariqasida qo’yida berilgan ma’lumotlar bo’yicha planetar mexanizm uchun tishlar soni va satilletlar soni aniqlaymiz u_1n q5,6 (6.1 -a sxema).
Echish.: z₁q 18 deb qabul qilamiz (8.1) formuladan z₃ ni tomamiz

Shart bajarilmaganligi uchun z₁q19 deb qabul qilamiz va qaytadan z₃ ni topamiz