O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi jizzax politеxnikа instituti mexanika

2 – Amaliy mashg’ulot


Mavzu: CHIZIQLI TЕZLIK VА TЕZLАNISH, BURCHАK TЕZLIK VА BURCHАK TЕZLАNISHLАRNI PОLYAR QUTB PLАNLАR YORDАMIDА АNIQLАSH.


Reja:
Tekis mexanizmlarning xarakterli nuqtalarning tezlik va tezlanishlar rejalarini qutb rejalari yordamida qo’rishni va mexanizm kinematikasini diagrammalar usuli bilan tekshirishni o’rganish.


Tezlik va tezlanish rejalari deb, ayni paytda moduli va yo’nalishi bo’yicha mexanizm bo’g’inlari har xil nuqtalarining tezlik va tezlanishlariga teng bo’lgan kesmalar tarzidagi vektorlar tasvirlangan chizmaga aytiladi.
Mexanizm uchun bu rejalar alohida-alohida bo’g’inlar uchun yasalgan bir nechta tezlik va tezlanishlar rejalarining majmui bo’lib, barcha bo’g’inlar uchun umumiy qo’tb bo’ladi va u mexanizm tezliklar yoki tezlanishlar rejasining qo’tbi deb ataladi.
Bu rejalarni qo’rish uchun nazariy mexanika kursidan ma’lum bo’lgan tezlik va tezlanishlarni qo’yish haqidagi teoremalardan foydalanamiz.
II sinf Assur guruhlari qo’rishni aniq mexanizmlar misolida ko’rib chiqamiz.
II sinf 1-tur Assur guruhiga mansub mexanizmlardan somon to’plovchi mexanizm berilgan (3.1- a shakl). Berilgan:
- etakchi bo’g’in burchak tezligi ω₁q6 radG’ c,
- bo’g’inlarning o’lchamlari O₁Aq0,25m, AVq1,2m, O₃Vq0,6, ASq0,2AV
Mexanizmning rejasi 3.1- a shaklda keltirilgan.
Mazkur mexanizm II sinf Assur guruhiga mansub bo’lib, uning tuzilish formulasi

II (2,3)→ I (1,4) (3.1)

Tezliklar rejasini qo’rish uchun A nuqtaning chiziqli tezligini aniqlaymiz:
, (2.6)
a) b) g)

3.1- shakl.
B nuqtaning chiziqli tezligi uchun vektor tengnlamasini tuzamiz
(3.1)

Bu erda

Bu tenglamalarni o’ng tomonlarini tenglashtirsak


, (3.2)

Bu tenglamladagi barcha tezliklarning yo’nalishlari ma’lum:

_(3.3)


va tezliklarning qiymatlarini tezliklar rejasini qo’rib bilib olamiz.
Bu rejani qo’rish uchun qo’tb (p nuqta) tanlab olinadi (3.1-v shakl). Tezliklar rejasi uchun masshtab koeffitsientini tanlaymiz


, (3.4)

Ya’ni, tezlikni biz (pa) masofaga joylashtirdik. Tanlangan qo’tbdan OA ga perpendikulyar bo’lgan to’g’ri chiziq o’tkazamiz va bu chiziqda ning yo’nalishi bo’yicha (paq 30 mm) kesma ajratamiz.

Kesmadagi a nuqtadan AB ga perpendikulyar chiziq o’tkazamiz, qo’tb p dan esa O₃B bo’g’in o’qiga perpendikulyar bo’lgan ikkinchi chiziq o’tkazamiz. Bu ikki chiziqning kesishgan nuqtasi biz axtarayotgan b nuqtani beradi.
S nuqtaning tezligini o’xshashlik koidasidan foydalanib topamiz. Buning uchun va tomonda ∆VAS ga o’xshash ∆vas uchburchak qo’ramiz. Topilgan s nuqtani qo’tb ( p nutka) bilan tutashtiramiz va shu bilan tezliklar rejasiga yakun yasaymiz.
Mexanizm xarakterli nuqtalari (V va S) ning xaqiqiy tezliklarini hisoblaymiz


(3.5)
Tezlanishlar rejasini (3.1-g shakl) qo’rish uchun A nuqtaning chiziqli normal tezlanishini hisoblaymiz
, (3.6)
A nuqtaning tengentsial tezlanishi nolga teng, chunki
ω₁qconst, (3.7)
V nuqtaning chiziqli tezlanishini aniqlash uchun vektor tenglamasini tuzamiz
(3.8)

bu erda ham

Tenglamalarning o’ng tomonini tenglashtiramiz

, (3.9)
Bu tenglamadagi barcha vektorlarning yo’nalishlari ma’lum
, (3.10)
Agar tezliklar rejasi qo’rilgan bo’lsa, normal tezlanishlar qo’yidagicha topiladi
(3.11)
(2.5) ifodadagi tangentsial tezlanishlarning qiymatlari esa tezlanishlar rejasi qo’rilgandan keyin aniqlanadi. Tezlanishlar rejasini qo’rish uchun masshtab koeffitsientini hisoblaymiz. Buning uchun tezlanishlar rejasining qo’tb nuqtasi sifatida π nuqta tanlaymiz va bu nuqtadan a_A tezlanish yo’nalishida (G’G’ O₁A) to’g’ri chiziq o’tkazamiz. Bu chiziqda (πa)q45 mm kesmani o’lchab qo’yib a nuqtaning topamiz. U holda masshtab koeffitsienti
(3.12)
va tezlanishlarni tezlanishlar rejasida ifodalovchi vektorlar ( va ) ning uzunliklarini hisoblaymiz.
(3.13)
Tezlanishlar rejasidagi a nuqtadan BA ga parallel yo’nalishda vektorni o’lchab qo’yamiz. Bu vektorning oxiridan esa BA ga perpendikulyar chiziq chizamiz. Reja qo’tb nuqtasi π dan BA bo’g’inga parallel chiziq o’tkazamiz va unda ni o’lchab qo’yamiz.
vektor oxiridan esa BO₃ bo’g’in o’qiga perpendikulyar o’tkazamiz. Bu chiziq bilan BA ga o’tkazilgan perpendikulyar chiziqning kesishgan nuqtasi axtarilayotgan v nuqtani beradi. Paydo bo’lgan ikki vektor va lardir.
Bu tezlanishlarning qiymatlari
(3.14)
Burchak tezlanishlarni hisoblaymiz
(3.15)