O‘zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi jizzax politеxnikа instituti mexanika

Mexanizm rejasi deb, etakchi bo’g’inning ma’lum bir holatiga mos keluvchi tanlangan masshtab asosida chizilgan mexanizmning kinematik sxemasiga aytiladi. Mexanizm rejasini qo’rish uchun masshtab koeffitsienti bo’g’inlar xaqiqiy o’lchamlarining «metr»dagi qiymatini rejadagi tanlangan o’lchamning «millimetr»dagi qiymatiga nisbati olinadi, ya’ni
, (2.1)

2.1 – shakl.
Misol. 2.1- shaklda tasvirlangan sxemaga ko’ra va berilgan qiymatlarga asosan tebranuvchi konveyer mexanizmining kinematik sxemasi chizilsin.
Berilganlar: l_O1A q 80 mm; l_AB q 160 mm; l_O3B q 120 mm; l_O1O3 q 140 mm; l_O3C q60 mm; l_CD q 180mm.
Echish: Mexanizmning etaklovchi bo’g’inlari sonini aniqlash uchun Chebishev formulasidan foydalanamiz.
Sxemaga ko’ra qo’zg’aluvchi bo’g’inlar soni n q 5; quyi kinematik juftlar soni p₁q7(O₁; A; V; S; O₂; D); oliy kinematik juftlar soni r₂ q 0.
U holda , (2.2)
Demak, mexanizmning yagona bosh bo’g’ini bor. O’z o’qi atrofida to’la aylana oladigan 1 bo’g’in (krivoship)pi bosh bo’g’in deb hisoblaymiz. Qrivoshipning O₁ nuqtadan chap tomonda va O₁; O₃; D nuqtalardan o’tuvchi gorizontal chiziq bilan hosil qilgan burchagi ₁q45⁰ uchun mexanizmning kinematik sxemasini chizamiz.
Mexanizmning tuzilish formulasini aniqlash uchun uni Assur gurulariga ajratamiz. U 4 va 5 bo’g’inlardan xamda 2 va 3 bo’g’inlardan tashkil topgan ikkita ikkinchi sinf guruhga va 1 bo’g’indan tashkil topgan I sinf mexanizmga (etaklovchi bo’g’inga) ajraladi. Demak, mexanizmning tuzilish formulasi quyidagicha bo’ladi.
a) b)

v) g)

2.2 – shakl.

I(0,1) - II(2,3) - II (4,5), (2.3)

Chizma ko’lamini hisobga olib, chizmaning masshtab koeffitsientini belgilaymiz:

, (2.4)
bo’g’inlarning chizma o’lchamlarini aniqlab olamiz:

(AV) q 40 mm;



1. Dastlab gorizontal chiziqda yotuvchi, 1 va 3 bo’g’inlar bilan aylanma kinematik juftlar hosil qiluvchi qo’zg’almas bo’g’inlar belgilanadi (2.2 - shakl);
2. Mexanizmning bosh bo’g’ini (krivoship) gorizontal o’qqa nisbatan chap tomonda 45° burchak ostida tasvirlanadi (2.2 - shakl).
3. Mexanizmning tuzilish formulasi ketma - ketligi bo’yicha krivoshipga ulanuvchi hamda ikkinchi sinf Assur guruhini tashkil etuvchi 2 va 3 bo’g’inlar (AV)q40mm va (O₃V) q 30 mm o’lchamlar bo’yicha chiziladi. Buning uchun A nuqtadan (AV) q 40mm; O₃ nuqtadan (O₃V) q 30 mm radiuslar bo’yicha yoylar chizamiz. Yoylarning kesishish nuqtasi V ni A va O₃ nuqtalar bilan to’g’ri chiziqlar orqali tutashtirib, 2 va 3 bo’g’inlar holatini ko’rsatamiz (2.2 - shakl).
4. Mexanizmning hosil bo’lgan va tugallanmagan shakliga unga ulanuvchi keyiigi 4 va 5 bo’g’inlardan tashkil topgan Assur guruhini qo’shamiz (2.2 - shakl). Buning uchun qo’shiladigan guruhga tegishli kinematik juftlarning geometrik o’rni aniqlanadi. S nuqta bilan ko’rsatilgan kinematik juft O₃, V bo’g’inda va D nuqta bilan ko’rsatilgan kinematik juft O₁ va O₃ nuqtalardan utuvchi gorizontal chiziqda yotishi masala shartidan ma’lum. O₃B bo’g’inning O₃ nuqtasidan boshlab (O₃S) q 15mm masofada S nuqta belgilanadi. So’ngra S nuqtadan (SD) q 45mm radius bilan yoy chizilib, x - x gorizontal chiziq bilan kesishish nuqtasi D aniqlanadi, S va D ni tutashtirib 4 bo’g’inni qo’ramiz. D nuqtada aylanma kinematik juft hosil qiluvchi polzunni va uning yo’naltiruvchisini tasvirlash bilan mexanizmning kinematik sxemasini chizish tugallanadi (2.2 - shakl).

Nazorat uchun savollar

1. 
   Mexanizmning tuzilish sxemasi nima?
   
2. 
   Mexanizmning kinematik sxemasi deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Masshtab koeffitsienti qanday aniqlanadi?