278
BMTning Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan Inson huquqdari umumjahon
deklaratsiyasi, 1966 yil 16 dekabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan qabul etilgan
Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risidagi xalqaro
pakt hamda Fuqarolik va
siyosiy huquqdar to’g’risidagi xalqaro pakt kiradi.
Qayd etib o’tilgan hujjatlarda sanab o’tilgan huquq va erkinliklar huquqiy
davlatlarning konstitutsiyasida mustahkamlab va kafolatlab qo’yilgan. Ularda asosiy e’tibor
aybsizlik prezumpsiyasini ko’zda tutadigan shaxsning yuridik jihatdan himoyalanishi
masalasiga qaratiladi. Aybsizlik prezumpsiyasi esa haqiqiy demokratik davlatda fuqaroning
u yoki bu jinoyatni sodir etishda aybdorligi yoki aybsizligi masalasini faqat sud hal qiladi,
degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, o’lim jazosi tayinlanishi mumkin bo’lgan jinoyat
yuzasidan fuqaro ishni maslahatchilar sudi ko’rib chiqishini talab etishga haqlidir.
1948 yili qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi 30 ta moddadan
iborat. Unda «barcha insonlar erkin va sha’ni hamda huquqlari jihatidan tengdir. Ularga akl
va vijdon berilgan, bir-biriga nisbatan birodarlik ruhida munosabatda bo’lishlari lozim», deb
yozib qo’yilgan. Shuningdek, mazkur hujjatda inson sha’nini
erga uradigan
munosabatlarga, zulm va jazoga yo’l qo’yilmasliga ham ko’rsatib o’tilgan.
Deklaratsiyaning 6-moddasida har bir shaxsning huquq egasi ekanligi, ya’ni insonga
qonunchiliqda belgilab qo’yilgan huquqdarni olish va foydalanish imkoniyati berilishi
belgilab qo’yilgan.
Shuningdek, Deklaratsiyada hech bir shaxs asossiz ravishda qamoqqa olinishi,
ushlab turilishi yoki surgun qilinishi mumkin emasligi, har bir odamning tengravishda
qonun himoyasida bo’lishi, oshkora va adolatli sud qilinishi bayon etilgan. Deklaratsiyada
fuqaroning shaxsiy va oilaviy hayotiga ruxsatsiz aralashish,
uy-joyining, xat-xabarlarining
daxlsizligi huquqiga tajovuz etish mumkin emasliga ham ko’rsatib o’tilgan. Insonning
davlat tomonidan tan olinishi va hurmat etilishi shart bo’lgan boshqa huquq va erkinliklari
(fikr, vijdon va din erkinligi, har qanday davlat hududida erkin harakatlanish, boshqa
davlat
hududidan boshpana topish, mehnat qilish, teng haq olish, erkin kasb tanlash,
ishsizlikdan himoyalanish, kasaba uyushmalari tuzish huquqlari) ham bayon qilingan.
Siyosiy va g’oyaviy plyuralizm huquqiy davlatning muhim belgilaridan sanaladi.
Bunday plyuralizmsiz uning mavjudligi ma’nosizdir. Plyuralizm sharoitida faoliyat
ko’rsatayotgan turli ijtimoiy kuchlar o’zlarining siyosiy tashkilotlari
vositasida davlat
hokimiyatini qo’lga olish uchun madaniy vositalar yo’li bilan o’ziga raqib bo’lgan kuchlarga
qarshi halol siyosiy kurash olib boradi. Royaviy plyuralizm esa ularga o’zlarining dasturiy
qarashlarini erkin ifoda-lash va g’oyaviy konsepsiyalari foydasiga erkin targ’ibot-tashviqot
olib borish imkoniyatini ta’minlaydi.
Siyosiy va g’oyaviy plyuralizm jamiyatdagi demokratiyaning namoyon bo’lishi va
tantanasidir. U jamiyatning har bir a’zosiga u yoki bu siyosiy tashkilotga kirish, g’oyaviy
jihatdan ma’qulini tanlash masalasini o’zi hal etishga imkon beradi. Davlat jamiyatga biron
muayyan mafkurani zo’rlab singdirmasligi yoki biron siyosiy tashkilotga ustunlik bermasligi
kerak, degan tushunchaning ma’nosi ham shunda.
Deklaratsiyada qayd etilgan barcha huquq va erkinliklar davlat tomonidan amalda
ta’minlanishi lozim. Bu vazifa, eng avvalo, turli qonun hujjatlarining qabul etilishi va joriy
qilinishi hamda ularning ijtimoiy munosabatlarning tegishli sohasida mustahkamlanishi
orqali amalga oshiriladi. Inson huquqlari borasidagi xalqaro hujjatlar sirasida Fuqarolik va
siyosiy huquqdar to’g’risidagi xalqaro pakt, Iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy huquqlar
to’g’risidagi xalqaro pakt hamda Bolaning huquqdari to’g’risidagi konvensiyani ham sanab
o’tish lozim.
Zamonaviy fuqarolik jamiyatidagi huquqlarning yuqorida qayd etilgan xususiyatlari
orasidan bittasini alohida ajratib ko’rsatish zarur. Insonning huquq va erkiyliklari
qonunchilik hamda huquqiy siyosatning asosiy yo’nalishlaridan biri bo’lib qolayotgandan
279
tashqari, u yoki bu xatti-harakatni baholash sud himoyasi predmeti sifatida ham ahamiyat
kasb etmoqtsa. Shuning uchun ham davlat hujjatlari ustidan,
agar shikoyatchining
nazarida huquqdari cheklanayotganday tuyulsa, xalqaro sud organlariga murojaat qilish
imkoniyati paydo bo’ladi.
Real hayotda fuqarolarning huquq va erkinliklari dunyoning har joyida buzilib
turibdi. Bular quyidagilarda ko’rinmoqtsa: xalqlarning huquqlariga tegishli bo’lgan xalqaro
hujjatlarning buzilishi, fuqarolar huquqiy tengaiganing buzilishi,
ekstremist kuchlar
tomonidan huquq va erkinliklardan noqonuniy maqsadlarda foydalanish, qonunlarning
bajarilmasligi.
Dunyo hamjamiyatida inson huquq va erkinliklari buzilishlariga hali to’la chek
qo’yilgani yo’q. Genotsid, irqiy kamsitishning turli ko’rinishlari, harbiy jinoyatlar,
shuningdek, insoniyatga qarshi qaratilgan jinoyatlar batamom bartaraf etilgan emas.
Do'stlaringiz bilan baham: 
