O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

8.8. Ishsizlik me’yorining darajasi
Normal darajadagi ishsizlik iqtisodiyot uchun tabiiy hol, chunki
mehnatga talab oshgan kezlarda u ishsizlar hisobidan qondiriladi,
natijada iqtisod o‘sadi.
Har qanday iqtisodiy hodisa singari ishsizlikning ham miqdoriy
o‘lchami bor, uni ishsizlik darajasi va ishsizlik davomiyligi tashkil
etadi. 
Ishsizlik darajasi
mehnatga layoqatli aholining qanday qismi
ishsiz bo‘lishini bildiradi. Ishsizlik darajasi aniqlanganda ko‘p hollarda
uchrab turadigan ishsizlarning, ya’ni friksion va tarkibiy ishsizlikka
duchor bo‘lganlar, mehnatga layoqatli kishilarning qanday qismini
tashkil etishi hisoblab chiqiladi. Uni hisoblash formulasi:
100
Ni
Id
Nl
=
´
Bunda 
Id
— ishsizlik darajasi, 
Nl
— mehnatga layoqatli aholi
soni, 
Ni
— ishsizlar soni. Masalan, mamlakatda ishga yaroqli faol
aholi 12 million kishi bo‘lgani holda ulardan 0,6 million kishi ishsiz.
Bunda:
0,6
100
100 5%
12,0
Ni
Id
Nl
=
´
=
´
=
Demak, ishsizlik darajasi 5 foiz bo‘lgan. Agar bu ko‘rsatkich
7 foizga yetsa, ishsizlik darajasi oshgan, 4 foizga tushsa, qisqargan
bo‘ladi. Iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda ishsizlik tabiiy darajasi
6 foiz bo‘lishi ma’qul deb hisoblanadi, bu ishsizlarni ish topish
imkoniyatlari va ular band bo‘lmay qolganda ularni nafaqa bilan
ta’minlash imkoniyatidan kelib chiqadi.

---

8 2
Iqtisodiy yuksalish kezlarida ish bilan to‘la bandlik vujudga keladi,
ammo bu hamma mehnatga layoqatli kishilarning yuz foiz ishlashini
bildirmaydi. Ko‘p mamlakatlarda mehnatga layoqatli aholining 97—
98 foizi ishlasa, to‘la bandlik bor, deb hisoblanadi.
Ishsizlik bozor iqtisodiyoti uchun muqarrar bo‘lsa-da, baribir
jamiyat uchun nomaqbul hodisa, shu boisdan ishsizlikni qisqartirish,
ishsizlarga yordam berishda davlat ham faol qatnashadi, bunga uning
bandlik siyosati qaratiladi.