O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

8.5. Mehnat taklifi
Mehnatga bildirilgan talabga javoban bozorda mehnat taklif etiladi.
Òaklifni ishlab pul topishga zarurati bor kishilar bildiradi.
Bozor qoidasiga ko‘ra, mehnat taklifi ham uning narxiga qarab
o‘zgarib turadi. Ish haqi oshsa, mehnat taklifi ko‘payadi, kamaysa,
taklif qisqaradi. Demak, 
mehnat 
taklifi ish haqiga nisbatan to‘g‘ri
mutanosiblikda bo‘ladi. Ammo mehnatni tirik odam taklif etganidan,
bu mehnat ahlining nimani afzal ko‘rishiga ham bog‘liq. Moddiy
muhtojlik sharoitida ko‘p ishlab, ko‘p pul topishga intilish ustunlik
qiladi. Moddiy to‘kinchilik sharoitida ishlab qo‘shimcha pul topishga
nisbatan dam olish afzal ko‘riladi.
Nimani afzal ko‘rishga qarab to‘la ishlash, kam ishlash yoki
butunlay ishlamaslik o‘rtasida muqobil tanlov yuz beradi. Shunga
qarab mehnat taklifi kelib chiqadi. Ishlashga talabgorlar taklifi,
shubhasiz, ish haqi miqdoriga bog‘liq bo‘ladi.
Quyidagi chizmada soatbay ish haqining ortishiga qarab mehnat
taklifi ortishini ko‘rish mumkin. Bu mehnat taklifining mehnat narxiga
javobini ko‘rsatadi.
Mehnat taklifi muayyan vaqt davomida o‘z ish kuchini ma’lum
narxda sotishga hozir bo‘lgan kishilarning sonidir.
S
oat
ba
y 
is
h
h
aq
i,
s
o‘
m
da
Mehnatini taklif etgan kishilar soni
Mehnat taklifi
700
600
500
400
300
200
100
100 200 300 400 500 600 700 800 900

---

7 8
8.6. Ishsizlik
Mehnat bozorida ham talab-taklif o‘yini mavjud. Ular
tenglashganda muvozanat hosil bo‘ladi. Bu muvozanat ma’lum ish
haqi miqdori darajasida paydo bo‘ladi. Buni yaqqol tasavvur etish
uchun quyidagi talab-taklif chizmasini hosil etamiz:
Chizmada talab chizig‘i 
AB
taklif chizig‘i 
DS
bilan 
M
nuqtada
kesishgan. Bu nuqta muvozanat bo‘lib, talab bilan taklif miqdoran
tenglashganini bildiradi. Ish haqi 500 so‘m bo‘lganda firmaning 500
kishi mehnatiga talabi qondiriladi, ish qidirgan 500 kishi ishga
joylashadi, demak, ish kuchining bundan ortig‘i kerak bo‘l-
maydi.
Mehnat bozoridagi talab va taklif doimo muvozanatda
bo‘lmasligi mumkin. Ish kuchi taklifi unga talabdan oshib ketganda
ishsizlik
paydo bo‘ladi, aksincha, talab taklifdan oshib ketganda
ish kuchi yetishmay, uning taqchilligi (defitsiti) kelib chiqadi.
Ishsizlik degan hodisa aholining mehnatga qobiliyatli qismiga
taalluqli bo‘ladi.
Aholining mehnatga qobiliyatsiz qismi (yosh bolalar, keksalar,
nogironlar) ishlamasligi tabiiy. Shuningdek, mehnatga qobiliyati bo‘la
turib pul topishga zarurat bo‘lmaganidan ishlamay yurish ham ishsizlik
emas, albatta. Xo‘sh, bo‘lmasa ishsizlik nima?