O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

'  Qarang: 

М ухам м адходж аев  А. 

М и р ов озр ен и е  Ф ар и диддина  Аттора. 

Душ анбе,  1974,  79-bet.  И з  истории  средневековой  восточной  философии. 

Воки, 

1989,  108-bet.

212

---

SoTiylik  talablariga  ko‘ra,  nafs  va  g‘azabning  kushandasi  bilim- 

dir.  Faqat  chinakam  bilim  insonda  hayvoniy  qiliqlaming  vujudga 

kelishining  oldini  oladi,  insonni  har  qanday  nomaqbulliklardan 

xoli  qiladi.  Inson  chinakam  bilimga  ega  bo‘lmog‘i  uchun  o‘zini- 

o‘zi  boshqara  bilishi,  turli  nomaqbulliklardan  o‘zini  tiya  olishi, 

xususan,  IX  asr  so'fiylaridan  biri  Abu  Bakr  ash-Shabliy  ayt- 

ganidek1,  yolg'on  gapirmasligi,  o‘g‘rilik  va  zino  qilmasligi,  ro‘za 

tutib,  jonini  qiynashi,  jismini  toza  tutishi,  boylikka  intilmasligi, 

Tangrini  ulug‘lab,  doimo  toat-ibodat  qilishi  zarur.» Ana  shunday 

cheklashlar  tufayli  inson  tanasi  poklanadi,  hissiyotlari  nozik- 

lashib,  turli  hayvoniy  qiliqlardan  tozalanadi.  Xulosa  qilib  ayt­

ganda,  soTiylaming  fikriga  ko‘ra,  nafs  va  jahl  (g'azab)  aqlga 

tobe  qilinsa,  inson  turli  hayvoniy  qiliqlardan  tezroq  qutuladi. 

SoTiylar  inson  qobiliyatini  nafsni  tiya  bilish  malakasiga  qarab 

uchta  katta  turkumga  («martabai  nafs»,  «martabai  qalb»,  «mar- 

tabai  ruh»)  bo‘ladilar2.

«Martabai  nafs»  turkumiga  mansub  kishilar  tillarida  Qur’oni 

Karim  qoidalari,  Hadisi  Sharif  talablariga  rioya  qilsalarda,  amalda 

hissiyotga  berilib,  nafs  qurboni  bo‘ladilar.

«Martabai  qalb»  turkumiga  ma’naviy  yetuk,  aqliy  zukko  kishi­

lar  kiradi.  Bunday  kishilar  hech  qachon  his-tuyg‘u  ta’siriga 

berilmaydilar.  Nafsni  jilovlash  malakasiga  ega  bo‘ladilar.  Qur’oni 

Karim,  Hadisi  Sharif  talablariga  hamisha  rioya  qiladilar.  Qalblari 

doimo  ilohiy  ruh  bilan  to ‘la  bo'ladi.  Ular  boshqalardan 

rostgo‘yligi,  adolatparvarligi  bilan  ajralib  turadi.

«Martabai  ruh»  turkumiga  mansub  kishilar  ilohiy  kuch-qudrat- 

ga  ega  bo‘lib,  odamlarda  Olloh  fazilatlari,  xislatlarining  qay 

darajada  shakllanganligini  kuzatib  turadilar.  Boshqacharoq  aytga- 

nimizda,  odamlar  qiyofasidagi  Xudo  aksini  o ‘rganadilar.  Bun­

day  kishilar  halol-u  poklikda  yuksak  darajaga  ko‘tarilgan 

shayx-u  avliyolardir.

Yuqoridagi  fikr-mulohazalardan  ko‘rinib  turibdiki,  so‘fiylikning 

amaliyotiga  ko‘ra,  barkamol  inson  o‘z  nafsini  tiya  oladigan, 

aql-farosatni  har  qanday  hissiyotdan  ustun  qo‘ya  biladigan,