O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  «Axloqi  Jaloliy»  1470—1478-yillar  orasida  fors  tilida  yozilgan.  1830-yilda  V.F. 

Tompon  tomonidan  ingliz  tiliga  tarjima  qilingan.  1911-yilda  Kalkuttada  chop  etilgan. 

1948-yilda  Ishonjon  ibn  Mahmudxo'ja  ushbu  asarni  o ‘zbek  tiliga  tarjima  qilgan.

208

---

yo‘liga  kirishgan.  Bunday  shahar  hokimlari  ta ’magir,  johil 

bo‘ladilar.  0 ‘zlariga  zarur  bo‘lgan  xohish-istaklarni  amalga  oshi- 

rish  uchun  har  qanday  tubanlikdan  tap  tortmaydilar,  yara- 

mas,  razil,  pastkash  bo‘ladilar.  Bunday  shahar  fuqarosi  tuban- 

likda  o‘z  hokimlaridan  qolishmaydilar,  uning  amr-farmoyish- 

larini  bajarmaslikka  harakat  qiladilar.

Davoniyning  fikriga  ko‘ra  fozil  shaharda  yashayotgan  kishi­

lar  doimo  baxt-saodat,  adolat  tomon  intilsalar,  johil  shahar 

fuqarolari  yalpi  baxtsizlik,  qashshoqlikka  giriftor  bo‘ladilar.  «Ax- 

loqi  Jaloliy»da  ta’kidlaganidek1,  adolat  qoidalariga  amal  qilin­

gan,  kishilararo  ahillikka  erishilgan  har  qanday  davlatda  rivoj- 

lanish  sodir  bo‘lgan.  Odamlar  orasida  turli  janjallar,  nifoqlar 

va  bir-birini  ezish  yuzaga  kelgan  joyda  inqiroz  sodir  bo‘lgan.

Davoniy  davlat  va  jamiyatni  boshqarish  muammolariga  katta 

e’tibor  bergan.  Uning  fikriga  ko‘ra  davlatni  mukammal  va  odil 

Shoh  boshqarmog‘i,  unda  davlatni  boshqarish  uchun  quyidagi 

o‘nta  fazilat  mujassamlashmog‘i  lozim.  Birinchidan  —  davlat 

boshlig‘i  fuqarolarda  o‘ziga  nisbatan  nafrat  uyg‘otmasligi,  ularni 

xafa  qilmasligi;  ikkinchidan  —  davlat  ishlarining  o‘z  vaqtida, 

adolatli  bajarilishi  uchun  fidoyilik  qilishi;  uchinchidan  —  hirs  va 

shahvatga  berilmasligi;  to ‘rtinchidan  —  davlat  boshlig‘i  shosh- 

ma-shosharlik  va  g‘azabga  emas,  balki  shafqat  va  mumwatga 

asoslanishi;  beshinchidan  —  xalqning  ehtiyojini  qondirishda 

Xudoning  irodasidan  kelib  chiqishi;  oltinchidan  —  xalqning 

xohish-istaklarini  qondirishdan  o‘zini  olib  qochmasligi;  yet- 

tinchidan  —  fuqarolar  gunohlarini  avf  eta  bilish;  sakkizinchidan

—  bajaradigan  har  bir  ishini,  qabul  etadigan  har  bir  qarorini 

atrofidagilar  bilan  kengashib  olishi;  to ‘qqizinchidan  —  har  kimni 

qobiliyatiga  qarab  munosib  lavozim  bilan  ta ’minlashi,  qobiliyat- 

siz  kishilarga  yuqori  mansab  bermasligi;  o'ninchidan  —  adolatli 

farmonlar  chiqarishi,  biron  kishining  qonunni  tjuzishiga  yo‘l 

qo'ymasligi  zarur.

Shuningdek,  Davoniy  davlat  boshlig‘iga  bir  qator  diniy  ta- 

lablar  ham  qo‘ydi.  Xususan,  davlatni  boshqaradigan  kishi 

xudojo‘y  bo‘lishi,  diniy  urf-odatlarni,  marosimlami  so‘zsiz  ba- 

jarishi  darkor,  deb  teokratik  hokimiyat  tarafdori  bo‘lgan.  Din 

bilan  davlatni,  siyosiy  hokimiyat  bilan  diniy  hokimiyatni  bir- 

biridan  ajratib  bo‘lmasligini  ta ’kidlagan.