O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

m u sh oh ada term in lari 
deb yuritiladi.
Mushohada term inlariga - 
m u sh oh ada su b ’ekti 
(S) 
va pred ik ati (P) 
kiradi. 
Mushohadani quyidagi mantiqiy shaklda ifodalash mumkin: S-R dir; S-R emasdir.
M u sh oh ad an in g su b ’ekti 
(S) 
p red m etn i, pred ik ati (P ) esa unga xos b o ’lgan
belgi, xu su siyat, m u n osab atlarn i tasdiq yoki in k or sh ak lid a ifodalaydi.
M ushohadada mantiiqiy bog’lovchilar «dir», «emasdir», «bo’ladi» kabilar ishtirok 
etishi mumkin. M ushohadada uning hajmiga ishora qiluvchi so’zlar uchraydi. 
Masalan: «barcha», «har bir», «hech bir», «ba’zi» - bular 
k v a n to r so ’ziar, 
deb 
nomlanadi. «Barcha kapalaklar hashoratdir» mushohadasi quyidagi tuzilishga ega: a) 
«kapalaklar» — mantiqiy ega (S); b) «hashoratlar»— mantiqiy kesim (R); v)
80

---

«barcha» - kvantor; r) «-dir» bog’lovchi. M azkur mushohadani «Barcha S — R dir» 
formulasi orqali ifodalash mumkin.
Gapdagi bosh bo ’laklar (ega va kesim) mushohadaning mantiqiy egasi (S) va 
mantiqiy kesimi (R) ga mos kelavermaydi. Faqat sodda yig’iq, gaplar vositasida 
ifodalangan mushohadalardagina grammatik ega va kesim, mantiqiy S va R ga 
muvofiq kelishi mumkin. Buning ustiga ko’pincha mushohada terminlari aniq 
ifodalanish usuliga ega emas. Ular (S,R) ni mantiqiy ypg’u orqali aniqlash mumkin 
bo’ladi. Bir xil tuzilgan gap ohang, mantiqiy urg’u orqali turlicha mazmundagi 
mushohadani ifodalashi mumkin.
a) O ’zbekiston (boshqa emas) mustaqil davlat.
b) O ’zbekiston mustaqil davlat. (qanday?)
v) O’zbekiston mustaqil davlat. (nima?)
Bu misolda bir xil gap 3 xil mushohadani ifodalagan: a) qaysi davlat? b) qanday 
davlat? v) nima? Shunga ko’ra ularda mantiqiy ega turlicha.
Gapning grammatik tuzilishi turli xalqlarda turlicha. Mushohadaning mantiqiy 
tuzilishi, u qaysi milliy tilda ifodalangan bo’lmasin, barcha uchun umumiy, bir xil. 
Mushohada term inlar (S,R), bog’lovchi va kvantor so’zdan tashkil topadi.
5. Mushohadalar tuzilishiga ko’ra: