O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

hajm
jih atid an
bir-biriga 
taq q oslan ad igan va ta q q o sla n m a y d ig a n
tushunchalarga ajratamiz. Masalan, 
« o ’qituvchi» bilan «ziyoli» tushunchaiari taqqoslanadigan, «o’qituvchi» va «zavod» 
tushunchalari esa taqqoslanmaydigan tushunchalar qatoriga kiradi.
Biz mantiq kursida o ’zaro hajm jihatdan taqqoslanadigan tushunchalar bilan 
ish ko’ramiz. Taqqoslanadigan tushunchalar o ’z navbatida 
sig ’ish ad igan va
s ig ’ish m ayd igan
tushunchalarga bo’linadi.
H ajm
jih atd an
b ir-b iriga 
m a ’lum
bir 
d arajad a 
aloq asi 
b o ’lgan
tu sh u nchalar s ig ’ish ad igan tu sh u n c h a la r d eyiladi. 
Masalan, «kitob» bilan 
«darslik».
H ajm jih atd an b ir-b iriga k irish m ayd igan tu sh u n ch alar s ig ’ishm aydigan
tu sh u nchalar deyiladi.
1) 
Sig'ishadigan tushunchalar o ’rtasida: 
a jayn iylik (m oslik ); b) qism an
m oslik; v) b o ’ysunish 
munosabatlari bor.
A) 
A yn iyat m u n osab ati. 
Ayniyat munosabatidagi tushunchalar hajmi jihatdan 
aynan teng bo’lib, bir predmetni ikki tomondan ifodalaydi va ular mos tushunchalar 
deb nomlanadi. Mos tushunchalarning birida predmetning bir belgisi, ikkinchi 
tushunchada esa boshqa belgisi ko’rsatiladi. M os tushunchalardan hayotda to’g ’ri 
foydalanish fikmi aniq tushunish va ko’proq m a’lumot olishga yordam beradi. 
Masalan: notiq biror shaxs haqida gapirar ekan, nutqida bir tushunchani boshqa bir 
tushuncha bilan almashtira olsa, uning nutqi mazmunan boyiydi va tinglovchilarda 
qiziqish uyg’otadi.
Masalan: A. G ’azal mulkining sultoni
B. O ’zbek adabiy tilining asoschisi 
Bu misolda A va В - mos tushunchalar.
Ikkala tushunchada ham buyuk bobokalonimiz Aiisher Navoiy ifodalangan.
B)