O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

T u sh u n ch alar o ’rtasid agi qism an m oslik m u n osab ati. 
Bunda ikki guruh 
predmetiari o’rtasidagi munosabat aks etadi, birinchi guruh predmetlarining m a’lum 
bir qismi ikkinchi guruh predm etlarining m a’lum bir qism iga mos keladi. Ta'kidlash 
joizki, ushbu munosabatdagi tushunchalar hajmi jihatdan qisman mos kelsalarda, 
lekin mazmun jihatidan harxil bo’ladi.
Masalan: A. Ishchilar
B. Ratsionalizatorlar 
Ishchilaming bir qismi ratsionalizator. ratsionalizatorlarning bir qismi ishchilar 
bo’lishi mumkin. Qisman moslik munosabati chatishma tushunchalarini keltirib 
chiqaradi.
V) 
B o ’ysunish m u n o sa b a ti 
- keng hajmli tushuncha bilan tor hajmli 
tushunchalar orasidagi munosabatni ifodalaydi. Bunda keng hajmli tushuncha- 
bo’ysundiruvchi, tor hajmli tushuncha bo’ysunuvchi, deb yuritiladi.
78

---

Masalan: A. Fan
B. Kibemetika,
Berilgan misoldagi A tushuncha keng hajmli. В tushuncha (kibernetika) A ning 
tarkibiga kiradi, tor hajmli.
2) 
Sig’ishmaydigan tushunchalar o ’rtasida: 
a) birga b o ’ysunish; b) q aram a-
q arshilik; v) zidlik m unosabatlari 
mavjud.
A) 
Birga b o’ysunish m u n osab atid a 
tushunchalar o ’zaro bir-birini istisno 
qiladi, lekin ular birgaiikda hajmi keng boshqa tushunchaga bo’ysunadi.
Masalan: A. Badiiy adabiyot 
B. Arxitektura 
V. Amaliy san’at
А, В, V tushunchalari birgaiikda nisbatan kengroq hajmli D (san’at) 
tushunchasiga bo’ysunadi. Bunda А, В, V lar birga bo’ysinuvchilar; D-birga 
bo’ysundiruvchi hisoblanadi.
B) 
Q aram a-q arsh ilik m u n osab atid a 
tushunchalar predmetlarda ikki qarama- 
qarshi tomon mavjudligini ifodalaydi, qarama-qarshi munosabatdagi tushunchalar 
odatda bir-birini inkor etadi. Bir tushunchaning to’g ’riligidan ikkinchisining xatoligi 
kelib chiqadi. Lekin qarama-qarshilik munosabati orasida uchinchi bir tushuncha 
bo’lishiga imkon qoldiradi.
Masalan: A. Oq 
B. Qora
Bu misolda A -В ni inkor etadi, В ham A ni inkor etadi. A ning chinligidan В ning 
xatoligi 
kelib 
chiqadi 
yoki 
aksincha 
bo’lishi 
mumkin. 
Qarama-qarshilik 
munosabatida uchinchi bir tushuncha ( A l, A2, A3 yoki B l, B2, B3) bo’lishi 
mumkinligi nazarda tutiladi.
V)