O ’z b e k is t o n r espu bl 1k a si o L iy va o ’rta m a X su s ta 'lim V a z ir L ic I

s ig ’ishadigan
m ushohadalar 
deb yuritiiadi. Sig’ishadigan mushohadalar orasida 3 xil: a) qarama- 
qarshilik; b) zidlik c) bo’ysunish munosabatlari bo’lishi mumkin.
Birdan ortiq mushohadaning hajm va mazmunga ko’ra o ’zaro to’la mosligi —- 
ayniyat m unosabati, 
deb yuritiiadi. Odatda bunday mushohadalarda ayni bir fikr 
tasdiq va inkor shakllarida ifodalanadi.
Masalan: Bu — ochiq muloqot (A).
Bu ochiq m uloqot bo’lmasligi mumkin em as (B).
Yoki Ahmedov to’g ’ri so’zladi. (A)
Ahmedov xato so’zlamadi. (B)
Berilgan m isollarda «а» va «v» orasida to ’la moslik mavjud. To’la mos 
(ayniyat) lik munosabatidagi mushohadalar ekvivalent mushohadalar, deb yuritiiadi.
b) 
q ism an m oslik m unosabati. 
Sifat jihatidan o ’zaro farqlanadigan ju z ’iy 
(tasdiq) J va ju z ’iy inkor (O) mushohadalar orasidagi munosabat qisman moslik 
munosabati, deb yuritiiadi.
Masalan: Ayrim o ’simliklar zaharli. (A)
Ayrim o ’simliklar zaharsiz. (B)
c) 
B o ’ysinish m u n osab ati. 
Umumiy (tasdiq va inkor) mushohadalar bilan ju z ’iy 
(tasdiq va inkor) mushohadalar orasidagi munosabat bo’ysunish munosabati deyiladi. 
Bunda umumiy (A va E) mushohadaning chinligidan ju z ’iy (I va O) mushohadaning 
chinligi kelib chiqadi. Masalan: Barcha huquqiy munosabatlar huquq normalari orqali 
tartibga solinadi. (A)
Ba’zi huquqiy m unosabatlar huquq normalari orqali tartibga solinadi. (V)
Berilgan misoldagi A ning chinligidan V ning chinligi kelib chiqadi.
O ’zaro bir-birini inkor etuvchi mushohadalar 
s ig ’ishm aydigan m ushohadalar
deb yuritiiadi. Sig’ishmaydigan mushohadalar orasida ham 3 xil : 
a) qaram a-
qarshilik; b) zid lik m u n osab atlari 
b o ’lishi mumkin.
a) 
Q aram a-q arsh ilik
m un osab atlari. 
Qarama-qarshilik 
munosabatidagi 
mushohadalar o ’zaro bir-birini inkor qiladi; ulardan birining chinligi ikkinchisining 
xatoligini keltirib chiqaradi. Masalan; Barcha ofiserlar harbiy xizmatni o ’tagan. A) 
Biron bir ofitser harbiy xizmatni o ’tamagan. (V)
Bu misolda A ning chinligidan V ning yolgonligi (xatoligi) kelib chiqadi.
Qarama-qarshilik munosabatidagi mushohadalar bir vaqtning o ’zida chin 
bo’lishi mumkin emas. Lekin bir vaqtning o ’zida xato (yolg’on) bo’lishi mumkin. 
Masalan; Qishda barcha qushlar issiq o ’lkalarga uchib ketadilar. (A). Qishda bironta 
qush issiq mamlakatlarga uchib ketmaydi (V). Berilgan har ikki mushohada: A ham,
V ham xato, uchinchi (S) mushohada chin bo’ladi: Qishda ba’zi qushlar issiq 
o ’lkalarga uchib ketadilar.
85

---

b)