Maxsus pedagogika

Ilmiylik, tizimlilik va i/chillik tamoyillari
Didaktikada bu tamoyilning mohiyati quyidagilar bilan aniqlanadi: 
maktabda o ‘quvchilarga beriladigan hamma bilimlar zamonaviy fan rivojiga 
muvofiq ravishda, muayyan tizimda va izchillikda har bir fan ichida va imkoni 
boricha ayrim fanlar o‘rtasida o ‘zaro boglanish saqlangan holda beriladi.
Yordam chi m aktabning xususiyati shundan iboratki, o ‘quvchilar 
maktabda ta’lim olish davrida eng oddiy bilimlar hajmiga ega boladilar. Biroq 
bilimlarning oddiyligi ularning ilmiy bolishi shart emas, degan m a’noni 
bildirmaydi. 0 ‘quvchilarda dunyoqarashni to ‘g‘ri shakllantirish kerak.
Yordamchi maktab sharoitida tizimlilik va izchillik tamoyilini amalga 
oshirish katta ahamiyatga ega, chunki aqli zaif bolalar normal kamol topib 
borayotgan o ‘z tengdoshlaridan tevarak-atrofdagi hayotiy hodisa va narsalar 
ustida kamroq tushuncha va tasavvurlar zaxirasiga egalar. Ularda egallangan 
bilimlarni umumlashtirish va tizimga solish qobiliyati birmuncha yomonroq 
rivojlangan. Olingan bilimlar uzuq-yuluq o bzlashtirilishi bilan xarakterlanadi. 
Ular egallagan bilimlar bilan yangidan egallanayotgan bilimlar o ‘rtasidagi 
boglanishni aniqlashda ancha qiynaladilar.
O kqituvchi oligofren bolaning bilish faoliyatidagi bu xususiyatni hisobga 
olib, o ‘quv materialini tasniflashi va tizimga solishi kerak, o ‘quv materialini 
tanlash va undan foydalanish tartibi o ‘qitilayotgan fanning mazmuniga 
muvofiq bolishi lozim.
Yordamchi maktabda ilmiylik, tizimlilik va izchillik tamoyilini amalga 
oshirishda muayyan shartlarga amal qilish zarur. Bularning birinchisi 
o‘quvchilarda tasawur va tushunchalami vujudga keltirish, ularda maktabgacha 
hosil qilingan noaniq va noto‘g‘ri tasaw ur va tushunchalam i tuzatish 
hisoblanadi.
Ikkinchi sharti—bilimlarni o ‘zlashtirish maktab o'quvchilarining amaliy 
faoliyati bilan boglangan bolishi kerak.
72

---

Har qanday ilmiy bilimlar bir tekisda tuzilgan tizimni tashkil qiladi. 
Shuning u chun ta ’lim da ilmiylik tam oyili tizim lilik bilan m ahkam
bog‘langan. Yordamchi maktab ham bolalarni o kqitish jarayonini ayrim 
fanlardan bilimlar tizimini ularga m a’lum qilish asosida tuzadi. M asalan, 
matematika yoki ona tili, tabiatshunoslikdan o ‘quvchilarga berilayotgan 
bilimlar har bir fan ichida m a’lum darajada eng oddiy tushunchalar 
tizimiga m antiqiy bog‘langan. T a ’lim berishda tizim lilik bilim larni 
0
‘zlashtirishda muayyan izchillikni, ilgari o ‘zlashtirilgan material bilan 
o‘zlashtirilayotgan material o ‘rtasidagi boglanishni talab qiladi. Pedagogika 
kursidan m a’lumki, o ‘qituvchi ishida tizimlilik va izchillik quyidagi qoidalar: 
konkretdan abstraktga, oddiydan murakkabga va m a'lum dan nom a’lumga 
tomon borish bilan aniqlanadi.
B ilim larn i o ‘z la s h tiris h va m a la k a la r hosil q ilish d a u la rd a n
murakkabroqlarini o ‘zlashtirish uchun ularning asosini tashkil etuvchi 
yanada soddaroq bilimlarni egallash talab qilinadi.
Bilimlarni bir tekisda orttirish va chuqurlashtirish, nuqsonli bolalarning 
bilish imkoniyatlarini rivojlantirish maqsadida material o ‘quv yillariga 
qat’iy taqsimlanadi. Bunda yangi materialni tushuntirishda o ‘quvchilar 
ko‘rgan, eshitgan, bilganlariga asoslanmoq zarur.
Ikkinchidan, aqli zaif o ‘quvchilarda muayyan tushuncha va malakalami 
to‘g‘ri tashkil toptirish uchun material va vazifalarni shunday tanlash 
lozimki, bu tushuncha, malakalarning ham m a asosiy elementlarini oldin 
ishlab chiqish m um kin b o ls in (m asalan, harflarni yozishdan oldin 
ularning elementlari o ‘rganiladi).