Maxsus pedagogika

Tarbiyalovchi ta’lim tamoyillari
Ta’lim tarbiyalovchi xarakterda bo‘lishi kerak. Didaktikaning birinchi talabi 
shundan iborat. Bu tamoyil didaktik tamoyillarning butun sistemasini 
birlashtiradi va ulami yordamchi maktabning asosiy vazifasi — aqli zaif bolalarni 
atroflicha tarbiyalashning muayyan yo‘lini amalga oshirishga yo‘naltiradi. 
Boshqacha aytganda, bu tamoyil maktablarda butun ta’limning g^oyaviy 
yo‘nalishini belgilaydi.
Yordamchi maktab sharoitida bu tamoyil qay darajada va qaysi yo‘llar 
bilan amalga oshirilishi mumkin? Yordamchi maktab tajribasi, bu maktab 
o ‘quvchilarida mehnatga to kgkri munosabatni, o kquv va mehnat jamoasida 
fe’l-atvor malakasini tarbiyalash va shuning asosida Vatan oldidagi o ‘z 
burchining zaruriy tasavvurlarini vujudga keltirish mumkinligini ishonarli 
ravishda kokrsatdi.
Yordamchi maktab respublikamizning ijtimoiy hayoti bilan turli yo‘llar 
orqali m ah k am b o g la n g a n , shu asosda aqli z a if o ‘q u v ch ilarn in g
tushunishlari m um kin b o ‘lgan ijtimoiy foydali tadbirlarni uyushtirish 
imkoniyatiga ega. Yordamchi maktab o'quvchilari, masalan, jamoa xo‘jaligiga 
yordam berish ishlarida: hosilni yig‘ishtirish, yosh chorva mollarini boqish 
va boshqa ishlarda zo‘r qiziqish bilan qatnashadilar.
M aktabdagi bolalar tashkiloti m aktabda va sinfda navbatchilikni 
muvaffaqiyatli tashkil qiladi, turli yig‘inlar va boshqa shunga o ‘xshash 
tadbirlarni uyushtiradi.
Bolalarni atroflicha tarbiyalashda o kquv materiali mazmunining g‘oyaviy 
yo‘nalishi katta ahamiyatga ega. Yordamchi maktab dasturi va darsliklari u 
yoki bu o kquv materialining tushunarli bo‘lishini albatta nazarda tutadi. 
Biroq o ‘qituvchi u yoki bu materialni rasmiy ravishda o ‘tish yo‘lidan 
bormay, o ‘quvchilar materialni qanchalik tushunib yetishlariga e ’tibor 
berishi kerak. Bu borada Abu Nasr Forobiy inson aql-zakovati xususida 
fikr yuritib, quyidagi fikrlarni aytgan: «Bilim va o ‘qishga muhabbati bo‘lsin,
60

---

o ‘rganm oqchi b o ig a n bilimini charchashni sezm asdan osonlik bilan 
o‘zlashtira olsin» (Abu Nasr Forobiy, «Fozil odam lar shahri». Toshkent, 
1993-yil). Forobiyning aynan shu fikrlari yordamchi maktab o ‘quvchilariga 
ta’lim-tarbiya berishda m uhim ahamiyat kasb etadi.
Yordamchi maktab o ‘quvchilarini axloqiy tarbiyalashda m ehnat ta ’limi 
muhim omil hisoblanadi.
Bolalarni o‘quv ustaxonalarida o ‘qitish jarayonidayoq ularda mehnatga va 
jamoat mulkiga nisbatan to‘g‘ri munosabat tarbiyalanadi. Maxsus olkazilgan 
kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, yordamchi maktab o‘quvchilarining ko'pchiligi 
maktabni tugatib ketganlaridan so‘ng 
ishlab chiqarish korxonalariga ishga 
joylashib, mehnatga nisbatan halol, jamoat mulkiga nisbatan ehtiyotkorlik 
bilan munosabatda b o la r ekanlar. Bu juda muhim, zero ishlab chiqarish 
mehnatida qatnashish ta’siri ostida bu o ‘quvchilaro‘z ishlarining jamoat uchun 
foyda keltirishini tushuna boshlaydilar va bu ulaming umumiy kamolotiga samarali 
ta’sir etadi.
Shunday qilib, yordamchi maktab nuqsonli bolaning aqliy rivojlanishini 
yaxshilaydi, o‘quvchilaming ongida, xulqida, ish faoliyatida shunday xaraktemi 
vujudga keltiradiki, bu xususiyatlar o‘quvchilami jamiyat uchun foydali fuqarolar 
bolib yetishishlariga yordam bemdi.