mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

– mavzu: Investitsiya risklarini aniqlash va boshqarish Reja:

1. 
   Investitsiya risklarini aniqlash usullari
   
2. 
   Risklarni boshqarish va risk darajasini pasaytirish yo‘llari
   

1. Investitsiya risklarini aniqlash usullari

Riskni aniqlash sub’ektning asosan qanday risklarga ko‘proq ta’sirchan ekanligini aniqlash va ular orasidagi bog‘lanishni topishdan iboratdir. Riskni boshqa kompleks aktivlar yig‘indisi va vaziyatlar bilan aloqadorligidagi ta’sirini o‘rganish kerak bo‘ladi. Riskni baholash bu uning miqdoriy o‘lchovi hisoblanmay, u bilan bog‘liq barcha harajatlarni aniqlash ham tushuniladi. Riskni boshqarishda, riskni baholash eng qiyin masalalardan biri hisoblanadi. Uni aniqlashda eng birinchi bo‘lib bizlarga axborot kerak bo‘ladi. Hududiy investitsiya riskining integral darajasini aniqlash uchun quyidagi kam ta’minlangan aholi ulushi, ishsizlik darajasi, tabiiy muhit ekologiyasining ifloslanish darajasi, iqlimning noqulaylik darajasi va siyosiy barqarorlik darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni hisobga olish lozim bo‘lib, tadqiqotda ushbu ko‘rsatkichlarni hisobga olish qiyinchilik tug‘diradi. Shu bois, tadqiqotda risk darajasini baholashda iste’mol narxlari indeksini va hududdagi moliyaviy xavf darajasini aks ettiruvchi soliqlar va byudjet to‘lovlari bo‘yicha qarzdorlik darajasini hisobga olish maqsadga muvofiqdir.

Bu kabi axborot tarixiy ma’lumotlarga tayanishini ko‘rishimiz mumkin. Masalan, investor mablag‘larini kompaniyaning aksiyalariga tikmoqchi. Bunda u aksiyalarning bahosini tushib ketishidan xavotirda bo‘ladi. Biz yuz foiz aniqlik bilan kelajakda qanday holatlar va vaziyatlar yuz berishini bilmaymiz, lekin statistik tahlil usulidan foydalangan holda, uning aksiyasining tarixiy o‘zgarishlariga baho bergan holda aksiyalarning kelajakdagi bahosini bashorat qilishimiz mumkin. Riskni kamaytirishning asosiy 4 ta yondashuvi mavjud:

1. 
   Riskni chetlab o’tish;
   
2. 
   Nazorat va zararlarni oldini olish;
   
3. 
   Risk to’lovi;
   
4. 
   Riskni o’tkazish
   

Bu o‘rinda, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2015 yil 14 iyuldagi 2696-sonli "Tijorat banklarida aktivlar sifatini tasniflash va aktivlar bo‘yicha ehtimoliy yo‘qotishlarni qoplash uchun zaxiralar shakllantirish hamda ulardan foydalanish tartibi to‘g‘risida"gi Nizomini alohida ta’kidlab o‘tishimiz mumkin. Banklar faoliyatini to‘g‘ri tashkil qilish, ularda mavjud risklarni minimallashtirish masalalaridan biri kredit risklari, ularning sifati va darajasini aniqlash va tahlil qilishdan iborat. Banklar boshqa kredit tashkilotlariga nisbatan riskdan ko‘p himoyalanuvchi yoki qochuvchi bo‘lishlari kerak. Buning sababi shundaki, bank boshqa kreditorlarga nisbatan o‘z mablag‘i bilan emas, balki jalb qilingan mablag‘lar, ya’ni jismoniy va yuridik shaxslarning vaqtincha bankda turgan mablag‘lari bilan ishlaydilar. Bankning kredit berish imkoniyati u jalb qilgan resurslarga bog‘liq. Bank, o‘z navbatida, bu jalb qilingan mablag‘larni talab qilingan vaqtda mijozga qaytarib berish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. Bu imkoniyat esa bank faoliyatida mavjud risklarni o‘z vaqtida aniqlash, ularning oldini olish choralarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Kreditlarni risk bo‘yicha jihatlarga bo‘lish, ularni minimallashtirish yo‘llarini ishlab chiqish, bank manfaatlarini himoya qilish kredit risklarini kamaytirishga asos bo‘lishi mumkin. Kredit risklari vujudga kelishining asosiy sabablari kreditlarning bir soha, bir tarmoqqa ko‘p ajratilishi, bir qarzdorga to‘g‘ri keluvchi riskka rioya qilmaslik tufayli ham bo‘lishi mumkin. Kreditlarni risk darajasi bo‘yicha bo‘lish kredit qo‘yilmalarning qaysi (qancha) miqdori me’yoriy risk yoki yuqori risk zonasida ekanligini ko‘rsatishi mumkin. Kredit riskining darajasini aniqlashda risk koeffitsiyentidan foydalanish mumkin. Buni biz 1–jadval orqali ko‘rishimiz mumkin.
1 – jadval