mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

- jadval

Investitsiya risklarini belgilari bo‘yicha tasniflash²

№	Risklarni yuzaga keltiruvchi belgilari	Risk turlari	Natija	Yo‘qotish darajasi
				≤ 1	> 1	< 1	≥ 1
1	Tarkibi bo‘yicha risklar	iqtisodiy risk; bozor riski; inflyatsiya riski; valyuta riski; siyosiy risk; ijtimoiy risk; ekologik risk; texnologik risk; marketing riski; moliyaviy risk; kredit riski; bankrotlik riski; ilm-texnika riski; informatsion risk va boshqalar	yo‘qotishlar, foyda olish imkoniyati tadbirkorning innovatsion faoliyatiga bog‘liq bo‘ladi	+	+	+	+
2	Muddati bo‘yicha risklar	qisqa muddatli risklar; uzoq muddatli risklar	yo‘qotishlar, foyda olish imkoniyati tadbirkorning innovatsion faoliyatiga bog‘liq bo‘ladi	+	+	+	+
	Olinadigan natijaga qarab risklar	spekulyativ risk;	ular ta’sirida katta zarar yoki katta foyda olish imkoniyati mavjud bo‘ladi	-	+	+	0
3
		sof risklar	ular ta’sirida “0” ga teng bo‘lgan zarar (foyda) ko‘rish mumkin bo‘ladi	-	-	-	±0
	Loyihaga ta’sir etish darajasi bo‘yicha risklar	mumkin bo‘lgan risklar;	Ular ta’sirida kutilgan foydadan ayrilish mumkin	-	-	-	-0
4		kritik risklar;	Loyiha pul tushumlarida ayrilishi kutiladi	-	-	-	-0
		katastrofik risklar	Daromaddan va kiritilgan investitsiyalardan ayrilishi kuzatiladi	-	-	-	-0

² Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan
Investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida uning har bir bosqichi (fazasi) o‘ziga xos risklar bilan bog‘liqdir. Birinchi bosqichda (investitsiya oldi fazasida) ko‘proq loyiha tashabbuskorlari marketing riskiga, bozor riskiga, informatsion va ijtimoiy risklarga ta’sirchan bo‘ladi. Investitsiya bosqichida ko‘proq ilm-texnika riski, moliyaviy risklar, tashqi iqtisodiy risklar va siyosiy risklar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Ekspluatatsiya bosqichida esa loyiha ishtirokchilari texnologik, ekologik, fors-major, nolikvidlik, iqtisodiy va moliyaviy risklar bilan yuzma-yuz bo‘lish ehtimoli mavjud. Bundan tashqari, loyiha faoliyatida eng ko‘p uchraydigan risklar ham mavjud, ya’ni iqtisodiy qonunlarning va iqtisodiy xolatning o‘zgarib turishi; investitsiyalash va foydadan foydalanish shartlari bilan bog‘liq risklar; chegaralarning berkilishi; siyosiy holatning noaniqligi, bozor kon’yunkturasining, ya’ni baho, valyuta kurslari, yalpi ichki mahsulot va boshqalarning o‘zgarib turishi, tabiiy iqlim sharoitlarining o‘zgarishi, tabiiy ofatlarning yuz berishi, ishlab chiqarish texnik risklari asbob – uskunalarning buzilishi va to‘xtab qolishi; loyiha ishtirokchilari maqsadlarining noaniqligi, ularning moliyaviy holati va ishdagi obro‘si haqidagi ma’lumotlarning to‘liq emasligi va boshqalar.

2. Investitsiya faoliyati bilan bog‘liq risklar va ularning tasniflanishi. Investitsiya risklarini aniqlash usullari

Hozirgi sharoitda investitsion faoliyat ma’lum miqdordagi moliyaviy resurslarni jalb etilishini talab qiladi. Investorlar sarflangan resurslardan ma’lum daromad, foyda olishni ko‘zlaydi. Olinadigan foyda esa investorlarning harajatlarini, inflyatsiya omilini, tadbirkorlik riskini qoplashi lozim. Har qanday holda ham kelgusi iqtisodiy holatlar istiqbolini belgilash (inflyatsiya, foiz stavkasi, talab va taklif, ishlab chiqarish, sotish hajmi va boshqalar) kelajakning ma’lum emasligi sababli faqat taxminiy va noaniq natijalar bo‘lishi mumkin. Chunki o‘tgan davr ma’lumotlari asosida faqat noma’lum kelajakda yuz berishi mumkin bo‘lib o‘tgan rivojlanish tendensiyasini aniqlash mumkin. Shunday qilib risk oldindan ko‘rib bo‘lmaydigan moliyaviy zararlarni paydo bo‘lish ehtimolini harakterlaydi. Uning darajasini hisoblangan yoki o‘rtacha investitsion daromaddan kutilayot daromadni og‘ishini
5
aniqlashda baholanadi. Shuning uchun, risklarni baholash doimo kutilayotgan daromad va uni zararlarini baholash bilan bog‘liq. Biroq riskni baholash sub’ektiv jarayondir. Investitsiya loyiha faoliyatidagi risklar yuzaga kelishi mumkin: