Ijtimoiy hodisa deyiladi. Til jamiyat a’zolari yordamida shakllantirilib, rivojlantirilib boriladi. Til birliklari

§ O‘zbek tili lug‘atining boyish manbalari
O‘zbek tili leksikasi bir qancha manbalar asosida boyib boradi. Ularni, eng avvalo, 2 katta guruhga ajratish mumkin:

ICHKI IMKONIYAT:

1. 
   ilgari ishlatilib keyin ishlatilmay qolgan so‘zlarni qayta faollashtirish: vazir, noib, hokim, tuman, viloyat.
   
2. 
   yasovchi qo‘shimchalar bilan boyishi (bunda yangi so‘z hosil bo‘ladi va til boyiydi): ish+ -la=ishla, pudrat+-chi=pudratchi, kitob+-xon=kitobxon, baxt+-li=baxtli va h.k.
   
3. 
   dialektal (shevaga xos) so‘zlarni faollashtirish: mengzamoq – o‘xshatmoq, tenglashtirmoq.
   

TASHQI IMKONIYAT: O‘zbek tili leksikasi tashqi manbalar asosida ham boyib bormoqda. Dunyoda hech bir til yo‘qki, yangi so‘z hosil qilishda boshqa tillardan so‘z olmasa, o‘zlashtirmasa. O‘zbek tili ham bundan mustasno emas. Keyingi davrda tilimizga yevropa tillaridan bir qancha so‘zlar yangi tushunchalar bilan birgalikda kirib keldi: monitoring, diler, skaner, audit, kompyuter va h.k.

Asosan, boshqa tillardan so‘z olish arab, fors-tojik, rus tillari va boshqa tillar hisobidan amalga oshmoqda.

Aslida, ma’lum bir so‘zning qaysi tildan kirib kelganini topish qiyin. Ayrim so‘zlarning shunday belgilari borki, ular o‘zining qaysi tilga mansub ekanligini “sezdirib qo‘yadi”. Quyida ular bilan tanishamiz.
Arab tilidan o‘zlashgan so‘zlar:

1. 
   ikki unli qator yoki qo‘sh qo‘llanadi: mushoira, maorif, shoir, muallim, oila, oid, taomil va h.k.;
   
2. 
   tutuq belgisi qo‘llanadi: ta’lim, she’r, ash’or, ma’no, ra’y, mas’uliyat va h.k.;
   
3. 
   –iy (-viy), -an, -at, -ot qo‘shimchalarini qo‘shish mumkin: ilmiy, axloqiy, dunyoviy, majburan, madaniyat, mavjudot va h.k.;
   
4. 
   o‘zakdoshini topsa bo‘ladi: xalq, axloq, xilqat, maxluq, xaloyiq; maktab, maktub, kotib, kitob.
   

Fors tilidan o‘zlashgan so‘zlar:

1. 
   so‘z oxirida jarangsiz undoshdan so‘ng “t” tovushi keladi: daraxt, poytaxt, go‘sht, kaft, kift (yelka), past…
   
2. 
   kam, poy, bad, ob asoslari qatnashadi: kamtar, kamgap, kampir, poytaxt, poyga, poyabzal, poygak; badbo‘y, badnafs, badro‘y, badjahl; xarob, noyob, kamyob, oftob, obdasta, mirob…
   
3. 
   quyidagi so‘zlar ham fors-tojikcha: barg, shirin, tilla, gul, qog‘oz, kimxob, murg‘ak, dono, kaptar, panja, farmon, peshona, baho, istara, chorpoya, olov, chopon, kissa, dasta, buqa, jild, oftob, osmon…
   

Asl turkiy so‘zlar: yig‘och, ko‘k, ko‘klam, buyruq, chechak (gul).

Ruscha-baynalmilal so‘zlar: biznes, broker, diller, firma, budjet, salut…

Xitoycha so‘z: Choy – yashil barg.