I – боб. Корпоратив бошқарув курсига кириш

8.4. Корпоратив тузилмалар тузишнинг ташкилий турлари

Барча корпоратив тузилмаларни бирлашма таркибига кирувчи шахслар мустақиллик даражаси бўйича учта асосий гуруҳга ажратиш мумкин: 1. Бирлашма аъзолари ўз мустақиллиги ва ҳуқуқларини тўлиқ ҳажмда сақлаб қолади, тузилманинг ўзи эса, унинг қатнашчилари бир хил ҳуқуқларга эга эканлиги сабабли симметрик характерга эга бўлади. Кўриб чиқилган тузилмаларнинг бу гуруҳига ассостиастия (иттифоқ, лига, гилдия, палата), картель, консорсуумлар киради. 2. Қатнашчилар бир-бири билан ўз фаолияти тўлиқ ҳажмида алоқада бўлмайдиган ва бошқарув соҳасида мустақилликни сақлаб қоладиган, ўзаро қисман боғлиқ корхоналар бирлашмаси (симметрик структуралар). Бу гуруҳга МСГ ва синдикатлар киради. 3. Бошқарув функциялари битта қатнашчидан бошқа қатнашчига бериладиган (ва мос равишда, мустақиллик ҳуқуқи йўқотиладиган ) бирлашма. Қатнашчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари бу хил эмаслиги туфайли структура ассимметрик ҳисобланади. Бу гуруҳга трест, концерн ва холдинглар киради. Корпоратив структуралар ташкиллй турларининг тўлиқ доираси 8-жадвалда келтирилган. Алоҳида ишлаб чиқариш ресурсларидан фойдаланиш ҳуқуқи назоратини марказлаштириш характерли бўлган иккинчи турдаги бирлашмалар қаторида биринчи навбатда, маҳсулотни сотиш ёки тақчил ресурслар билан таъминлашга ихтисослашган компаниялар атрофида шаклланадиган корпорациялар, синдикат ва картелларни ажратиб кўрсатиш мумкин (8-жадвал).

Таянч иборалар: очиқ акциядорлик жарнияти, ёпиқ акциядорлик жамияти, устав, молиявий стратегия, интегратъсия, режалаштириш, назорат, горизонталь ва вертикал интеграция. Назорат саволлари . 1.Ўзбекистонда корпорацияларнинг истиқболини тушунтиринг. 2. “ЎЗбекистон Республикаси акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун ҳақида нималарни биласиз ? 3. Корпоратсийялар ривожланишининг интеграцион стратегияси босқичларини айтинг. 4. Корпорацияларнинг интеграция турлари ва типларини сананг. 5. Корпоратив структуралар тузишнинг ташкилий турлари тавсифини айтинг.