Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

participem esse desiderat, ab .su carnium eadem die nisi maiori festivitate interveniente vel

infirmitate impediente abstineat.

a) ganze Inskription om. R.

b) om. K.

c) om. K; Cap. I C.

d) christiane CR.

e) religioni M.

Polycarp 3.25.9

683

9. Liberius papa.

Abstinendum est enim sacratissim. quadragesim. diebus a coniugibus et caste et pie

vivendum, ut sanctificato corde et corpore isti dies transigantur et sic perveniatur ad diem

sanctum pasch., quia plene nichil valet ieiunium, quod coniugali opere polluitur et quod a

orationes, vigili. et elemosine non commendant.

a) pene CR.

Polycarp 3.25.10

684

10. Ex concilio Maticensi.

Ut a festivitate sancti Martini usque in vigilias nativitatis Domini secunda, IIII et VI feria a b ta ta

ieiunetur et divina officia quadragesimali observentur ordine. His etiam diebus canones esse c

legendos speciali diffinitione sancimus, ut nullus fateatur se per ignorantiam deliquisse. d

a) vigilia C.

b) natù C; nat R.

c) ieiunentur C.

d) sp) ali MK; spiritali R.

Polycarp 3.25.11

685

11. Innocencius. a a

Sabbato vero ieiunandum esse ratio evidentissima demonstrat. Nam si diem dominicum ob

venerabilem resurrectionem domini nostri Iesu Christi non solum in pascha cælebramus, verum

etiam per singulos circulos ebdomadarum ipsius diei imaginem frequentamus, ac si VI. feria

propter passionem Domini ieiunamus, sabbatum pretermittere non debemus, qui inter

tristiciam et l.ticiam temporis illius videtur inclusus. Nam utique constat apostolos biduo isto b b

et in merore fuisse et propter metum Iudeorum se occuluisse, quod utique non dubium est

interim eos ieiunasse biduo memorato, ut traditio ecclesie habeat isto biduo sacramenta c

p.nitus non celebrari. que forma utique per singulas est tenenda ebdomadas propter id, quod

commemoratio diei illius semper est celebranda. Quodsi putant semel atque uno sabbato

ieiunandum, ergo et dominicus et VI. feria semel in pascha erit utique celebrandus. Si autem

dominici diei ac sext. feri. per singulas ebdomadas reparanda imago est, dementis est bidui

agere consuetudinem sabbato pretermisso, cum non disparem habeat causam, a sexta videlicet d

feria, in qua Dominus passus est, quando et ad inferos fuit, ut tertia die resurgens redderet

l.ticiam post biduanam tristiciam precedentem . e f

a) om. KCR.

b) om. R.

c) in t(ame)n M; intantum C; in hoc R.

d) dispare K.

e) folgt vel re KC.

f) über dem Wortbeginn nachgetragen vel re M.

Polycarp 3.25.12

686

12. Melciades papa . a

Ieiunium dominici diei et quint. feri. nemo celebrare debet, ut inter ieiunium christianorum et

gentilium et veraciter credentium et infidelium atque hereticorum vera discretio habeatur. b

a) om. M; ferner Ex sermone leonis pape (s. III 25,14) C.

b) et K.

Polycarp 3.25.13

687

13. Calixtus archiepiscopus ecclesie catholic. urbis Rom. Benedicto fratri et coepiscopo. a

Ieiunium, quod ter in anno apud nos celebrare didicisti, convenientius nunc per quattuor

tempora fieri decernimus, ut sicut annus per IIII volvitur tempore, sic et nos quaternum or

sollemne agamus ieiunium per IIII anni tempora.

a) dies Kap. erst hinter III 25,14. C.

Polycarp 3.25.14

688

14. Ex sermone Leonis pap.. a b

Igitur post sancte l.tici. dies, quos in honorem Domini a mortuis resurgentis ac deinde in c.loc

ascendentis exegimus, postque conceptum sancti spiritus donum salubriter et necessarie

consuetudo est ordinata ieiunii, ut si quid forte inter ipse festivitatis gaudia negglegens d

libertas et licentia inmoderata presumpsit, hoc religiosæ abstinentiae censura castiget.

a) Inskription schon vor III 25,12 C.

b) sermonis M.

c) c.los K.

d) ipsos K.

Polycarp 3.25.15

689

15. Ex tractatu Ieronimi super Zachariam . a b

Ieiunium quarti et ieiunium quinti et ieiunium septimi et ieiunium decimi, subauditur mensis,

domui Iude et Ierusalem in dies festos vertetur et gaudium. Hoc loco nostrorum multi multa

dixerunt et inter se dissonantia. Cogimur igitur ad Hebreos recurrere et scienti. veritatem de

fonte magis quam de rivolis querere. Ieiunium quarti mensis, qui apud Latinos vocatur iulius,

die septima et decima eiusdem mensis illud arbitramur, quando descendens Iesus de monte c

Syna tabulas legis abiecerit atque confregerit et iuxta Hieremiam muri primum rupti sunt

civitatis. In quinto mense, qui apud nos appellatur augustus, cum propter exploratores terre

sancte seditio orta esset in populo, iussi sunt montem non ascendere, sed per XL annos longis

a terra sancta circuire dispendiis, ut exceptis duobus Caleph Iosue omnes in solitudine d

caderent. In hoc mense et a Nabuchodonosor et multa post secula a Tito et Vespasiano e f

templum Hierusolimis incensum est atque destructum, capta urbe Bethel, ad quam multa milia

confugerant Iudeorum. In septimo vero, qui apud nos appellatur octuber, sicut supra diximus,

occisus est Godolias et Iud. tribus ac Hierusalem reliqui. dissipat.. Mense decimo, qui apud

nos ianuarius dicitur, eo quod ianua anni sit atque principium, Hiezechiel in captivitate positus

audivit et cunctus populus captivorum quinto mense templum esse subversum, quod

plenissime in eodem propheta cognoscimus. Hoc est igitur omne, quod dicit: Dies planctus et

ieiuniorum, quos hactenus habuistis in luctum, sciatis vobis, quia cogitavi, ut benefaciam g

Hierusalem et domui Iuda, in l.ticiam et gaudium et sollemnitates esse vertendas, ita dumtaxat

si veritatem diligatis et pacem. Iuxta synagogen , quia tunc ieiunamus, quando sponsus h

aufertur a nobis et non meremur eius habere presentiam, cum reversus fuerit ad nos Dominus

et cogitaverit, ut benefaciat nobis, omnis tristicia vertetur in gaudium et fames pristina

sermonis Dei presentia doctrinarum eius et celestis panis saturitate pensabitur.

a) tractu C.

b) zacharia K.

c) korr. in Moyses C.

d) folgt nachgetragen et C.

e) nabuchodosor M; nabudodonosor K.

f) om. R.

g) folgt getilgt hactenus M.

h) agogon korr. in anagogon C.

Polycarp 3.25.16

690

16. Urbanus II.

Statuimus etiam, ut ieiunia IIII temporum hoc ordine celebrentur: Primum ieiunium in initio

XL , secundum in ebdomada pentecosten, tercium vero et quartum in septembri et decembri e

more solito fiat.

Polycarp 3.25.17

691

17. Pius papa.

Nichil enim prodest homini ieiunare et orare et alia religionis bona agere, nisi mens ab

iniquitate et ab obtrectationibus lingua cohibeatur. a

a) om. K.

Polycarp 3.26.1

692

XXVI. De ieiunii et abstinenti. discretione. a

1.

Non enim mediocriter errat, qui magno bono prefert mediocre bonum. Nonne rationabilis

homo dignitatem amittit, qui vel ieiunium caritati aut vigiliam prefert sensus integritati, ut b

propter inmoderatam atque indiscretam psalmorum vel officiorum decantationem aut amenti.

aut tristici. notam incurrat? Numquid verborum flecti multitudine Deus ut homo potest? Non c c

enim verbis tantum, sed corde orandus est Deus. Quapropter melior est V psalmorum cantatio

cum cordis puritate ac serenitate et spirituali hylaritate quam psalterii modulatio cum anxietate

cordis atque tristicia. Cum igitur pro centum animabus psalmus vel missa dicitur, nil minus,

quam si pro uno quolibet ipsorum diceretur, accipitur. Audiant itaque, qui ea, que necessaria d

sunt, corpori subtrahunt, illud, quod per prophetam Dominus loquitur: Ego Dominus hodio e

habens rapinam holocaustorum. De rapina vero holocaustum offert, qui vel ciborum nimia

egestate vel somni penuria corpus inmoderate affligit.

a) Zahl om. K.

b) hominis C.

c) multitudine flecti K.

d) Audiat K.

e) corporis M.

Polycarp 3.27.1

693

XXVII. De ieiunandi vel manducandi discretione. a

1. Augustinus in libro questionum evangelii.

Iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis. Ostendit filios sapienti. intelligere de usu

ciborum nec in abstinendo nec in manducando esse iusticiam, sed in .quanimitate tolerandi

inopiam et temperantiam per habundantiam non se corrumpendi atque oportune sumendi vel b

non sumendi ea, quorum non usus, sed concupiscentia refrenanda est. Non enim interest

omnino, quid alimentorum sumas, ut succurras necessitati corporis, dummodo congruas in

generibus alimentorum his, cum quibus tibi vivendum est; neque quantum sumas multum

interest, cum videamus aliorum stomachum citius satiari et eos tamen illo ipso parvo, quo

satiantur, ardenter et intolerabiliter et omnino turpiter inhiare, alios autem plusculo quidem c

satiari, sed tolerabilius inopiam perpeti et vel ante horam positas epulas , si in tempore aut d d e

opus sit aut necesse sit, cum tranquillitate aspicere neque tangere. Magis ergo interest, non

quid vel quantum alimentorum pro congruentia hominum atque person. sue et pro sue

valitudinis necessitate quis capiat, cum his vel oportet vel etiam necesse est carere, ut illud in

animo christianorum compleatur, quod apostolus dicit: Scio et minus habere et scio f f

habundare . Et paulo post: Iustificatur ergo sapientia ab omnibus filiis suis, qui intelligunt f

utendis terrenis rebus oportuna tempora esse debere. Facilitatem vero carendi talibus et

amorem fruendi eternis non variari oportere per tempora, sed perpetuo retinere . g

a) Zahl om. KR.

b) temperantia M.

c) also K.

d) uberante R.

e) folgt vel M.

f) et minus habundari (nachgetragen) M.

g) retineri CR.

Polycarp 3.28.1

694

XXVIII. Quod bonum sit et puritati conveniens etiam corpus aqua diluere. a

1. Clemens in epistola IIII. cap. VIII.

Bonum est et puritati conveniens etiam corpus aqua diluere. Bonum vero dico non quasi

principale illud, in quo mens purificatur, sed quod imitatio iam sit illius boni hoc, in quo caro

diluitur. Et infra: Vere enim, si mens mundetur luc. scienti., cum ipsa fuerit munda ac

splendida, tunc etiam eius, qui de foris est, hominis ipsa necessario curam gerit, id est carnis b

su., ut et ipsa purificetur. Ubi autem ista, que de foris est purificatio carnis neglegitur, certum

est ibi neque de puritate mentis ac munditia cordis curam geri . Ita ergo fit, ut is, qui c

intrinsecus mundus est, mundetur sine dubio et extrinsecus. Non semper autem is, qui

mundatur extrinsecus, etiam intrinsecus mundus est, videlicet cum agit hoc, ut hominibus

placeat.

a) Zahl om. K.

b) om. R.

c) gerit R.

Polycarp 3.29.1

695

XXIX. Quod medicin. sint contrari. divinis preceptis. a b b

1. Ambrosius in psalmo CXX.

Contraria divin. conditionis precepta medicin. sunt. A ieiunio revocant, lucubrare non sinunt,

ab omni intentione meditationis abducunt. Itaque qui se medicis dederit, se ipsum sibi c

abnegat.

a) Zahl om. K.

b) contrari. sint R.

c) intemptatione C; intentatione R.

Polycarp 3.30.1

696

XXX. Ut sedes episcopalis et sanctorum loca, si necesse fuerit, transferantur. a

1. Gregorius Iohanni episcopo Billitrano . Epistola XII in lib. II. b c

Temporis qualitas admonet episcoporum sedes antiquitus certis civitatibus constitutas ad alia,

qu. securiora putamus, eiusdem dioceseos loca transponere, quod et habitatores nunc degere

et barbaricum possit periculum facilius declinari. Propterea te Iohannem fratrem d

coepiscopumque nostrum Billitranensis civitatis sedemque tuam in loco, qui appellatur Renati,

ad sanctum Andream apostolum, precipimus exinde transmigrare, quatenus et ab hostilitatis

incursu liberior existere valeas et illic consuetudinem sollempnium festorum disponas.

a) Zahl om. K.

b) vellitrano in C.

c) om. CR.

d) possint K.

Polycarp 3.30.2

697

2. Gelasius.

Ita nos Scyllacinorum cedes geminata pontificum horrendi sceleris atrocitate confudit, ut diu a

constitutio nostr. deliberationis hesitaret, dum et ingerere quamquam parricidialibus exemplis

detestaremur antistitem et ubicumque ecclesiam destitutam iudicaremus, non usque adeo b

nullatenus relinquendam. Quapropter iam velut usum consuetudinemque sacrilegam

declinantes eatenus religioni duximus consulendum, ut parroechi. vice ab extrinsecus positis

sacerdotibus gubernentur , que ibidem commanentes ferro didicit necare pastores inauditoque c

facinore, et quod etiam in illis provinciis nusquam prorsus acciderit, que bellorum continuis

diversisque incursionibus affliguntur, hec reperta sit civitas, que presules ministrand. sibi fidei d

christian. sine persecutore prosternat. Curandum est igitur, ut illic funesta pernicies cessatione

propriorum sanetur antistitum atque ita saltem furoris tanti materia subtrahatur, si in quam e f g h h

nec possit acerbitas perpetrari, consistens ibidem persona defuerit, eoque modo vel civitas illa, i

dum in quos deserviat, non habeat, ab huiusmodi temeritate desistat vel aliis imitandi contagia

dira non prebeat. Egeat ergo episcopalibus subsidiis sibimet aliunde depensis, que sacram in

suo gremio collocatam fuso crudeliter sanguine maculat dignitatem, quia in utroque hec est

ultione plectenda, sive scilicet instinctu domestico seu furiis incitata nefas hoc committit

externis . Prebeat ergo vestra dilectio in hoc statu posit. ministerium visitationis ecclesie et aut j

conveniendo pariter aut vicissim, prout qualitas rerum causaque poposcerit , divina mysteria k l

representet ingratis, ne cum zizaniam devitamus, dominica videamur frumenta preterire. m

Comperimus autem, quod quidam in eadem regione sumpta tantummodo corporis sacri

portione a calice sacrati cruoris abstineant. Qui proculdubio quoniam nescio qua superstitione

docentur obstringi aut integra sacramenta percipiant aut ab integris arceantur, quia divisio

unius eiusdemque mysterii sine grandi sacrilegio non potest provenire. Cavendumque est, ne n n

pestilentia talis obrepens multos in consensum pravitatis adducat . o

a) horrende M.

b) ecclesiarum M.

c) korr. in gubernetur C; gubernetur R.

d) quem M.

e) priorum K.

f) salte M; saltim K.

g) ut (nachgetragen) C.

h) numquam C.

i) folgt si C.

j) exterius R.

k) poposcerint C.

l) folgt getilgt nochmals divina M.

m) nec M.

n) si negandi K.

o) abducat C.

Polycarp 3.30.3

698

3. Ambrosius.

Qu. dignior domus apostolice predicationis ingressu quem sancta ecclesia? Aut quis

preferendus magis omnibus videtur quam Christus? Qui pedes suis lavare consuevit hospitibus,

et quoscumque sua receperit domo, pollutis non patiatur habitare vestigiis, sed meculosos licet

vit. prioris, in reliquam tamen dignetur mundare processus. Hic est igitur solus, quem nemo

deserere debet, nemo mutare. Cui bene dicitur: 'Domine, ad quem ibimus? verba vite etern.

habes et nos credimus. Vides executorem celestium preceptorum, qui quoniam non mutavit

hospicium celestium, consortium consecrationis emeruit. Fides ergo in primis ecclesie

qu.renda mandatur, in qua si Christus habitator sit, haud dubie sit legenda . Si vero populus a b

perfidus aut preceptor hereticus deformet habitaculum, vitanda hereticorum communio,

fugienda synagoga censetur, excuciendus pedum pulvis, ne fatiscentibus perfidi. sterilisc

siccitatibus tamquam humi arido harenosoque mentis tuae vestigium polluatur. Nam sicut d d d

corporeas infirmitates populi fidelis suscipere in se debet evangelii predicator et tamquam

propriis inania gesta pulveri comparanda adlevare atque abolere vestigiis, iuxta quod scriptum

est: 'Quis infirmatur et ego non infirmor?' ita si qua est ecclesia, que fidem respuat nec

apostolice predicationis fundamenta possideat, ne quam labem perfidi. possit aspergere,

deserenda est. Quod apostolus quoque evidenter asseruit dicens: Hereticum hominem post

primam et secundam correptionem devita.

a) dubio K.

b) regenda C.

c) korr. M.

d) ante correctionem: humo arida harenosoque C.

Polycarp 3.30.4

699

4. Augustinus.

Tribus ex causis loca sanctorum transmutanda sunt. Prima cum necessitas persecutorum loca a

eorum gravaverit. Secunda cum difficultas locorum fuerit. Tercia cum malorum societate

gravantur.

a) om. R.

Polycarp 3.30.5

700

5. Ex concilio Africano . a

Altaria, in quibus corpora vel reliqu. martirum non esse probantur, ab episcopis eiusdem loci

destruantur.

a) ferner Inskription von III 30,6. R.

Polycarp 3.30.6

701

6. Gregorius papa Benenato episcopo . In epistola XXXI. lib. II. a b c d d

Et temporis qualitas et vicinitas nos locorum invitat, ut Cumanam atque Musinatium unire

debeamus ecclesias, quoniam nec longe a se itineris intervallo seiunct. sunt nec peccatis e

facientibus tanta populi multitudo est, ut, sicut olim fuit, vel duos debeat habere sacerdotes.

Quia igitur Cumani castri sacerdos cursum vite eius explevit, utrasque nos ecclesias presentis

auctoritatis pagina unisse tibique commississe cognosce propriumque utrarumque ecclesiarum

scito te esse pontificem, et queque tibi de earum patrimonio vel clero ordinatione f

promotioneve iuxta canonum statuta visa fuerint, ordinare atque disponere habebis ut proprius

revera sacerdos liberam ex nostr. auctoritatis consensu atque permissione licentiam. Ubi vero

commodius ac utilius esse prospexeris , habitato, ita sane, ut alteram ecclesiam, a qua g h i

corporaliter ad presens absens es, sollicita providentique cura disponas, quatenus divina illic j j

misteria sollemniter auxiliante Domino peragantur. k

a) Inskription schon vor III 30,5. R.

b) om. CR.

c) folgt Cap. XXXI M.

d)-d) om. K.

e) debemus M.

f) korr. in cleri C.

g) commodis M.

h) om. K.

i) perspexeris K.

j) om. C.

k) deo C.

Polycarp 4.1.1

702

Incipit liber IIII. a b b

I. De fide. c

1. Augustinus.

Quia de peccato gravi miseria premebatur genus humanum et divin. indigebat misericordi., d e

grati. Dei tempus propheta previdens ait: `Et erit omnis quicumque invocaverit nomen f

Domini salvus erit.' Propter hoc oratio. Sed apostolus cum ad ipsam gratiam commendandam

hoc propheticum commendasset testimonium, continuo subiecit: `Quomodo autem g h