Фитопрепаратлар кимёси ва технологияси фанидан

Skopolamin gidrobromid olish texnologiyasi 
Skopolamin gidrobromid - rangsiz kristall yoki oq kristallik kukun suv va 
spirtda yaxshi eriydi, xloroformda esa yomon. Ter.-192- 196
0 
S. 
Farmakalogik ta‘siri bo‗yicha atropinga yaqin bo‗lib pereferik xolinoreaktiv 
sistemalarga ta‘sir ko‗rsatadi. Markaziy nerv sistemasiga tinchlantiruvchi sifatida ta‘sir 
ko‗rsatib nafas olishni qiyinlashtiradi, xarakat faolligini kamaytiradi. 
Bu preparat psixiatriyada tinchlantiruvchi modda sifatida parkinsonizm 
kasalligini davolashda, xirurgiya amaliyotida analgetiklar bilan birgalikda ishlatiladi. 
Skopolaminning nordon tuzi aeron tabletka tarkibiga kiradi. 
Xom ashyoni tayyorlash va alkaloidlarni ekstraksiyalash. Skopolaminni olishda 
xom ashyo sifatida Meksika bangidevonasi-
Datur
a
i
ppox
i
a 
Mill
; ituzumdoshlar - 
Solan
aseae oilasiga kiruvchi o‗simligining urug‗i olingan. 
Meksika bangidevonaning urug‗i tegirmonda maydalanib (maydalanish darajasi 
1-2mm) izopropil spirti bilan xona temperaturasida qarama-qarshi oqim prinsipiga 
asoslanib diffuzor batareyalarda (12 tadan tashkil topgan) ekstraksiyalanadi. 
Bosh diffuzorga xom ashyo solingandan keyin izopropil spirt quyiladi to 
ekstrakt qopqog‗ining kontrol kranida paydo bo‗lguncha. Bir soatli tindirishdan keyin 
ekstrakt to‗yingan ekstraktlar o‗lchagichga o‗tkaziladi. Oxirgi diffuzorga esa izopropil 
spirti beriladi va 30 minutli tindirishdan keyin 2 chi ekstrakt olinadi. Ishlatilgan xom 
ashyo diffuzordan bo‗shatiladi. Xosil bo‗lgan spirtli ekstrakt 1 chi xajmga nisbatan 
1 20 bo‗lguncha vakuumda bu\latiladi. Kubli qoldiq keyingi jarayonga yuboriladi. 
Sirka kislotali ajratmani olish. 
Kubli qoldiq reaktorga o‗tkazilib suv qo‗shiladi va 20% H
2
SO
4
eritmasi bilan 
nordonlashtiriladi. Xosil bo‗lgan aralashmaga DXE qo‗shiladi 10 min. aralashtiriladi 
va 15 min. tindiriladi. Toza bo‗lmagan DXE regeneratsiya uchun yi\gichga beriladi. 
YOg‗sizlantirilgan sulfat kislotali suvli alkaloidlar eritmasi yig‗gichdan reaktorga 
o‗tkazilib 25% NH
3
eritmasi rN 5,0-5,5 bo‗lguncha neytrallanadi. DXE ni yuqotish 
uchun xosil bo‗lgan massa 3 soat davomida xavoda puflanadi. So‗ngra faollangan 
ko‗mir eritmaga qo‗shiladi 15-20 min aralashtirgandan keyin nutch - filtrida filtrlanadi. 
Filtrat reaktorda yig‗iladi va 25% li ammiak eritmasi bilan rN 8-9 bo‗lguncha 
ishqorlanadi. Alkaloidlar ekstraksiyasi DXE bilan olib boriladi. Xamma ekstraktlar 
yig‗gichga yilib reaktorga o‗tkaziladi. Ekstraktga 15% li suvli sirka kislotaning 
eritmasi qo‗shiladi. 30 min aralashtirib 20 min. tindiriladi. Muxitning yuqorigi qismi 

---

nordon bo‗lishi shart. quyi qavati yig‗gichga, nordon ajratmasi esa apparatga 
yuboriladi. quyidagi ish 2-3 marta takrorlanadi. Nordon ajratmalar birlashtiriladi. 
Skopolamin asosini olish.
Nordon ajratma qozonga o‗tkazilgandan keyin unga aralashtirib turgan xolda 
25% li ammiak qo‗shiladi, to rN 6-6,1 bo‗lguncha, so‗ngra eritmaga faollangan ko‗mir 
qo‗shilib 10-15 min. davomida aralashtirib turiladi. Keyin eritma nutch-filtrda 
filtrlanadi. Ko‗mir esa suv bilan yuviladi. Filtrat apparatga quyilib 5
0
S gacha sovutiladi 
va eritmada alkaloidlar yo‗qolguncha etil efiri bilan ekstraksiyalanadi. Efirli ajratmalar 
birlashtirilib unga suvsiz nordon kaliy qo‗shilib 18 soat quritiladi. Keyin ekstrakt 
filtrlanadi va bug‗latiladi, toki efir yo‗qolguncha xosil bo‗lgan qoldiq asosan 
skopolamin - asosidan tashkil topgan. 
Texnik skopolamin - gidrobromidni olish.
Kub qoldiqni saqlagan apparatga 98
0
etil spirti quyiladi. Spirtli eritma -5
0
S 
gacha 
sovutiladi 
va 
unga 
aralashtirib 
turgan 
xolda 
bromvodorodli 
(bromistovodorodnaya) kislota solinadi kuchsiz kislotali reaksiya bo‗lguncha, 65% 
bromvodorodli kislotadan va 98
0
etil spirtidan spirtli bromvodorodli kislotali 
aralashmani tayyorlanadi. Xosil bo‗lgan massani kristallar xosil bo‗lguncha 
aralashtiriladi. Skopolamin gidrobromid kristallari to‗liq tushishi uchun 18 soatga shu 
xaroratda tinch qoldiriladi. Eritmadan ajralib chiqqan skopolamin-gidrobromid 
cho‗kmasi nutch-filtrdan o‗tkazib uning ustiga sovutilgan 98
0
etil spirti qo‗shiladi. 
Xosil bo‗lgan maxsulotni 18 soat davomida xavoda quritiladi. 
Skopolamin-gidrobromid fabrikatini olish.
YAssi tubli kolbaga olinib texnik skopolamin gidrobromid solinadi unga 1:3 
nisbatda 98
0
S
2
N
5
ON qo‗shiladi va maxsulot to‗liq eriguncha teskari muzlatgichli 
kolbaga o‗rnatilib suv xammomida qizdiriladi. Aralashmaga faollangan ko‗mir 
qo‗shiladi va eritma 10 min. davomida qizdiriladi. So‗ngra Byuxner voronkasida 
filtrlanadi. Oxirgi maxsulotni kristallash uchun filtrat kolbaga o‗tkazilib muzli 
xammomida 2-3 soatga qoldiriladi. CHo‗kkan cho‗kma shisha filtrdan o‗tkaziladi va 
etil efiri bilan yuviladi, xosil bo‗lgan skopolamin gidrobromid xavoda quritiladi. 
Skopolamin gidrobromidning umumiy chiqishi skopolamin-asosiga nisbatan 
xisoblanganda 19,13% ni tashkil qiladi.