|
U2 = H2 = U1/2.
1
Agarda qisqa tutashgan gho‘lg‘am g‘altakning pastiga
2
surilsa, 8
magnit oqimining hammasi 8
bilan qo‘shiladi va
natijada H2 = 0 bo‘ladi; U˙1 = –E˙1 ga teng bo‘ladi. Bunda U2 =
=H1 = U1 bo‘ladi.
Agarda qisqa tutashgan gho‘lg‘am harakatlanayotgan
2
yo‘lakning o‘rta va pastki qismlari orasida bo‘lsa, 8
to‘liq
kompensatsiyalashmaydi va ikkinghi g‘altakning EYK nolga
40
teng bo‘lmaydi. Chiqishdagi kughlanish U2 kirishdagi kughlanish U1 dan kighik bo‘ladi. ¥hunday qilib ⒶTCH ni yo‘lakning o‘rta qismidan pastki qismigagha surilsa, ghiqish kughlanishini 0,5·U1 dan U1 gagha oshirish mumkin. ⒶTCH ni o‘rta qismidan to yuqori qismigagha surilsa, ghiqish kughlanishi 0,5·U1 dan to U2 = H1 = 0 gagha bo‘lish mumkin. Bu qurilmaning yutug‘i shundan iboratki, ghiqish kughlanishini bir xil me’yorda o‘zgartirish mumkin.
Kamghiligi esa magnitlovghi tokning, induktiv qarshilikning
ko‘pligi hamda gos ning kamligidir.
O³zgarmax tok orqali kughlanixhni xiljitixh
Kughlanishni o‘zgarmas tok orqali siljitish o‘zgaruvghan qarshilik (ko‘mir tayoqgha, o‘zgaruvghan qarshilik va boshq.) orqali yoki ghiqishiga kughlanishni oshiruvghi siljituvghi qurilma ulash orqali amalga oshiriladi.
Ko‘mir tayoqghali kughlanishni siljituvghi qurilma S0- rasmda ko‘rsatilgan bo‘lib, bular aloqa qurilmalarining manbalarida ishlatiladi.
30–rasm
41
Ⓐurilmaning ko‘mir tayoqghasi gardishli ko‘mir bo‘lakghalaridan yig‘ilgan bo‘lib, tayoqghaning qarshiligi R tayoqghadagi ko‘mir gardishlarining siqilishiga bog‘liq. Prujina P ko‘mir tayoqghani siqib turishi natijasida ko‘mir tayoqghaning qarshiligi RC ga kamayadi. Elektromagnit H g‘altagiga tok kelganda siljituvghi qurilmaning yakori Y ni tortadi va ko‘mir tayoqghaning siqilishi bo‘shashadi, natijada qarshilik RC oshadi. Ko‘mir tayoqgha qarshiligining ta’siri natijasida ghiqishdagi siljigan kughlanish kirish kughlanishidan kighkina bo‘ladi:
Uyuk = U – I·RC.
Agarda noma’lum sabablarga ko‘ra Uyuk oshsa, elektromag- nitdagi tok oshadi va yakorni avvalgidan ham ko‘proq tortadi. Natijada tayoqghaning gardishlarini siqilib turishi bo‘shashadi, bu esa RC qarshilikning oshishiga olib keladi. Ko‘mir tayoqghadagi kughlanishning qarshilikka ughrashi ghiqish kughlanishi Uyuk ning kamayishiga olib keladi. Yuklama sxemaga ulaganda elektromagnitdan oqayotgan tok yuklama qarshiligiga ketma-ket ulanishi kerak, ya’ni siljitgigh qurilmaning qarshiligi boshqarilayotgan tokka bog‘liq bo‘ladi.
Ⓐurilma quyidagi kamghiligi ega: inertsiyali, og‘irlik va hajm
ko‘rsatkighlari yuqori, siljitish aniqligi past.
Boxhqariluvghi ventilli to³g³rilagighlar
Ko‘p hollarda to‘g‘rilagighlardan o‘zgarughan kughlanishni o‘zgarmas kughlanishga aylantirish bilan bir qatorda, o‘zgarmas kughlanishni ravon o‘zgartirish talab qilinadi. Bunday o‘zgartirish to‘g‘rilagighning o‘zgaruvghan kughlanish qismida ham amalga oshirish mumkin va o‘zgaruvghan kughlanishni o‘zgarmas kughlanishga aylantirilayotgan jarayonda ham amalga oshirish mumkin. To‘g‘rilagighning o‘zgaruvghan kughlanish qismida ravon o‘zgartirish transformatorlar, avtotranformatorlar orqali amalga oshiriladi. O‘zgaruvghan kughlanishni o‘zgarmas kughlanishga aylantirish jarayonida kughlanishni ravon o‘zgartirish tiristor orqali amalga oshirish angha tejamkor usul hisoblanadi.
42
Tiristor to‘rt qatlamli yarim o‘tkazgighli asbob bo‘lib, ughta ketma-ket to‘siq zonali p-n o‘tishda iborat. Tiristor ventil xususiyatga ega, ya’ni elektr tokini bir tomonga o‘tkazuvghi xususiyatga ega bo‘lib, ikkita turg‘un holatda ishlaydi: yuqori o‘tkazuvghanlikka ega bo‘lgan holatda (tiristor oghiq) va past o‘tkazuvghanlikka ega bo‘lgan holatda (tiristor yopiq) ishlaydi. Tiristorning yopiq holatdan oghiq holatga o‘tishi ughun tashqaridan qo‘shimgha energiya berish kerak. Bunday energiyaga elektr energiyasi (kughlanish yoki tok) va yorug‘lik
energiyasi kiradi.
Bu energiyalar boshqariluvghi elektrod orqali tiristorning ghapdan hisoblaganda ughinghi qatlamiga katodga nisbatan musbat potentsial beriladi. Bu potentsial o‘rtadagi to‘siq zonani kompensatsiyalab, asosiy zaryad tashuvghilarning to‘siqdan ertaroq o‘tishiga va zanjirdan tok oqimining oqishiga olib keladi. Tiristorning yopiq holatdan oghiq holatga o‘tishi juda tez bo‘ladi, ya’ni 15—20 mk/s da oghiladi. Tiristorning birdaniga oghilishi va undan katta tok o‘tishi natijasida qurilmaga havf tug‘dirmaslik ughun tiristorga induktiv g‘altak ketma-ket ulanadi. Tiristorning ulanish kughlanishi boshqaruvghi elektrodga berilayotgan tokning amplitudasiga bog‘liq. S1-rasmda tiristorning volt-amper xarakteristikasi Ibosh=0 bo‘lganda va Ibosh>0 bo‘lganda berilgan.
31–rasm
4S
Bir taktli ikki fazali tiristor orqali boshqariluvghi to‘g‘rilagighning (S2-rasm) ishlash prinsipini ko‘rib ghiqamiz. Ikki yarim davrli nol ghiqishli to‘g‘rilagighning D1 va D2 vetillarini tiristor T1 va T2 bilan almashtiriladi. Boshqaruvghi qurilma (BⒶ) ning ghiqishi tiristorning boshqaruvghi elektrodiga (BE) ulanib boshqaruvghi tok beriladi va to‘g‘rilanayotgan kughlanish impuls toki bilan fazalari mos tushadi.
32–rasm
Tiristorlarga transformatorning ikkilamghi ghulg‘amidagi kughlanishlar yig‘indisi o‘rnashgan bo‘ladi. T1 ga kughlanishning to‘g‘ri yo‘nalishi T2 ga teskari yo‘nalishi to‘g‘ri keladi. Oghiq tiristorlardagi kughlanish (U2−1+U2−2) =U2 tesk. bo‘ladi.
1
Ib tokning fazasi BⒶ orqali U2a va U2b larga nisbatan siljitiladi. Tiristor T1 va T2 ga to‘g‘ri kughlanish va Ib tok impuls berilganda tiristorlar oghiladi. Tiristorning keghikib oghilish burghagi ventil V1 va V2 ning oghilish vaqti bilan tiristorning kighikibroq oghilgan vaqti orasidagi faza burghagi hisoblanadi va a bilan belgilanadi. Agarda a>0 bo‘lsa, BE ga kelayotgan impuls toki Ib ventilning ishga tushish vaqtidan keghikkanligini ko‘rsatadi. Ya’ni, t=0 dan to t =a gagha tiristor oghilmaydi va undan tok o‘tmaydi yuklama Ryuk dagi kughlanish nolga teng bo‘ladi (SS-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
