U0 =0,9·U2.
To‘g‘rilangan tokning o‘rtagha qiymati I0 bilan transformatorning ikkinghi ghulg‘amidagi tokning ta’sir etuvghisi I2 orasidagi munosabat esa quyidagigha aniqlanadi:
I0=0,9·I2.
Pulsatsiya koeffitsenti
p
k = Um1· m =
U0
2
m2 –1
= 0,67,
bu yerda m — fazalar soni (bu sxema ughun m=2); quvvat isrofi koeffitsiyenti
P
pi
k = P0 = 0,83.
T
Ikki yarim davrli to‘g‘rilagigh bo‘lgani ughun har bir dioddan oqadigan I0d tok quyidagigha aniqlanadi:
= I0
0d 2
Yopiq dioddagi teskari kughlanishning maksimal qiymati transformatorning ikkilamghi zanjiridagi kughlanishning yig‘indisiga teng bo‘ladi va u quyidagigha aniqlanadi.
U bmax = 2
2 ·U 2 = m ·U0 .
Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki, maksimal teskari kughlanish o‘zgarmas kughlanishga nisbatan ugh marotabadan ham ortiq.
&. To³g³rilagighning aktiv-induktiv yuklamaga ixhlaxhi
12-rasmda to‘g‘rilagighning aktiv-induktiv yuklamaga ishlaydigan prinsipial sxemasi keltirilgan.
¥xemani o‘rta va katta quvvatli to‘g‘rilagighlar sifatida ishlatish ko‘proq foyda keltiradi, ghunki sxemaning ghiqishiga ulangan induktivlik tekislovghi filtr vazifasini bajaradi. To‘g‘rilagighning ishlash prinsipini 1S-rasmdagi vaqt diagrammasi orqali ko‘rib ghiqamiz. Transformator ikkilamghi ghulg‘amining 1-bo‘limida
18
kughlanish U2-1 musbat yarim davri bo‘lganda diod D1 oghiladi,
yuk
ya’ni 0 — n, 2n — Sn oralig‘ida R yuklamadan i tok o‘tadi.
0
12–rasm
Transformator ikkilamghi ghulg‘amining 2-bo‘limidan kughlanish U2-2 musbat yarim davri bo‘lganda diod D2 oghiladi,
yuk
ya’ni n — 2n, Sn — 4n oralig‘ida R yuklamadan i tok o‘tadi.
0
Aktiv-induktiv yuklamali to‘g‘rilagighning aktiv yuklamali to‘g‘rilagighdan farqi shundaki induktivlikning ta’siri natijasida yuklamadan oqadigan tokning shakli tekislangan bo‘ladi. Ammo induktivlik ta’siri natijasida U0 kughlanish 0 bo‘lganda i0 tok 0 bo‘lmaydi, ghunki i0 tok U0 kughlanishning maksimal nuqtasidan vaqt bo‘yigha keghikadi, natijada U0 bilan I0 orasida fazalar farqi hosil bo‘ladi. Agarda induktivlikning aktiv qarshiligini 0 deb qabul qilsak, yuklamadagi kughlanishning nominal o‘rtagha qiymati U0.H=U0=0,9·U2. Induktivlikni oshirgan sari to‘g‘rilagighning tekislash qobiliyati oshib boradi, U0.H kughlanish egri ghizig‘ining pulsatsiyasi kamayib boradi. Agarda L induktivlik gheksizlikka intilsa, kughlanishning o‘zgaruvghan tashkil etuvghisi butunlay induktivlik ta’sirida bo‘ladi, yuklamada esa faqat o‘zgarmas tashkil etuvghi bo‘ladi. i0 tok shaklining o‘zgarishi ia1, ia2 toklar va o‘z navbatida i2−1, i2−2 toklar shaklining o‘zgarishiga olib keladi, ya’ni to‘g‘ri burghakli shaklga, kattaligi esa
o‘rtagha qiymati
I0 =
U0
Ryuk ,
IO
bo‘ladi.
Ia =
2
19
U1,I1
0
U2—1 U2—2
0
U0,Uow
0
i0
0
ia1
0
ia2
0
0
13–rasm
Induktivlikning tekislash qobiliyati tekislash koeffitsiyenti q orqali aniqlanadi, ya’ni tarkibida induktivlik bo‘lgan filtrning kirishidagi pulsatsiya koeffitsiyenti Kkir.P ni ghiqishdagi pulsatsiya koeffitsiyenti Kghiq.P ga nisbati orqali aniqlanadi:
q = kkir.P
kchiq.P .
To‘g‘rilagigh loyihalanayotganda yuklama qarshiligi bilan induktivlik qarshiligi orasidagi munosabat quyidagigha bo‘lishi kerak: L>>Ryuk.
20
1.6. Aktiv-xig³im yuklamali to³g³rilagigh
Aktiv-sig‘im yuklamali to‘g‘irlagigh o‘zgarmas kughlanishni tekislovghi filtr C ni to‘g‘rilagighning ghiqishiga parallel ulangan holda xosil qilingan (14-rasm).
1#–rasm
¥xemaning ish holati impulsli holat bo‘lib, C ning zaryadlanishi va razryadlanishiga asoslangandir. Diodlar (D1 va D2) oghilishi ughun U2−1 yoki U2−2 kughlanishlar yarim davrlarining kelishi yetarli bo‘lmaydi.
Transformatorning ikkilamghi ghulg‘amidagi kughlanish U2−1, U2−2 sig‘im C dagi kughlanish, ya’ni D1, D2 diodlarning katodidagi potentsial yoki ghiqishdagi kughlanish U0 dan katta bo‘lishi kerak. 0 — t1 vaqt oralig‘ida U2−1 > 0 bo‘lsa, U2−2 < 0 sig‘imdagi kughlanish U0>|U2|. Bu vaqt oralig‘ida ikkala diod ham yopiq. t1 vaqtga yaqinlashganda (15-rasm) U2−1 kughlanish oshadi va
sig‘imdagi kughlanishga yaqinlashishga harakat qiladi.
Bu vaqt oralig‘ida D1 diodga kelgan kughlanish U2−1<U0 dan kighkina bo‘lganligi ughun yopiq. D2 diod esa U2−2 teskari kughlanish bilan qo‘shilib, ko‘proq teskari kughlanish hosil qilgani ughun yopiq. Bu vaqtda yuklama Ryuk sig‘im C orqali sig‘imning
yuk
vaqt doimiyligi kattaligida, ya’ni ı=C·R zaryadlanadi.
t1 vaqtda kughlanishlar U2−1=U0 bo‘ladi va D1 oghiladi va sig‘imni yuklama bilan bog‘laydi. Natijada yuklamaga U2−1 ulanadi.
21
t1 — t2 vaqt oralig‘ida C sig‘im U2−1 orqali zaryadlanadi va U0 biroz U2−1 dan kighikroq bo‘ladi. ¥xemadagi kughlanish transformatorning biringhi, ikkinghi gho‘lg‘amidagi aktiv qarshiliklar potentsiali simlardagi va dioddagi kughlanishlar yig‘indisiga teng bo‘ladi.
15–rasm
22
¥ig‘imning zaryad toki, transformatorning ikkilamghi gho‘lg‘amidan o‘tayotgan tok, dioddagi o‘tayotgan toklar amplitudasi Iam impuls ko‘rinishda bo‘ladi.
Transformatsiya koeffitsiyenti n ni hisobga olinsa, transformatorning birlamghi gho‘lg‘amidagi tok i1 ning shakli ham impuls ko‘rinishda bo‘ladi. ¥ig‘imning zaryadlanishi t2 vaqtgagha davom etib, kughlanish U2−1 ga teng bo‘ladi.
t2 — tS vaqt oralig‘ida D1 va D2 diod yopiq. Bu oraliqda
sig‘im yuklamaga razryadlanadi. U0
kughlanish shakli ı=CR
yuk
eksponenti bo‘yigha bo‘ladi.
tS vaqtda tranformator ikkinghi gho‘lg‘amidagi U2−2 kughlanish U0 ga teng bo‘ladi. Diod D2 oghiladi va tS — t4 vaqt oralig‘ida kondensator impuls zaryad toki ia2 sig‘imga oqadi. Tranformatorning biringhi gho‘lg‘amidagi ia1 impuls toki U1 kughlanish fazasi bilan mos keladi. ¥hu tariqa bu jarayon qaytariladi. U0 ning shakli sof aktiv qarshilikli yuklamanikidan farqlanadi, ya’ni sig‘imning ishtiroki kughlanish shaklini yana
ham tekislaydi. Vaqt doimiyligi ı = CR
yuk
=(4 ÷ 8)/ƒ
ga teng
t
p
bo‘lganda kughlanishning pulsatsiya koeffitsiyenti K =0,02 ÷
0,04 oralig‘ida bo‘ladi.
Pulsatsiya koeffitsiyenti hisobda quyidagigha aniqlanadi:
Bu yerda ƒt — tarmoq kughlanishi ghastotasi;
ı — vaqt doimiyligi.
Yuklamadan oqayotgan tok i0= U0/ Ryuk angha tekislangan shaklda bo‘ladi. Aktiv-induktiv yuklamali to‘g‘rilagighda U0=0·9· U2 bo‘lgan bo‘lsa, sig‘imli to‘g‘rilagigh salt ishlagan holda kughlanishning amplituda qiymati U2m=1,41· U2 bo‘ladi. Yuklamaning manbadan olayotgan energiyasi impuls tariqasida bo‘ladi, ya’ni sig‘im qisqa vaqt ighida energiyani manbadan olib yuklamaga beradi. Energiyaning impulslanib, yuklamaga o‘tishi diod orqali transformatorning biringhi, so‘ngra ikkinghi gho‘lg‘amida ham sodir bo‘ladi, ya’ni dioddan o‘tayotgan
0
tokning amplitudasi Iam = (S ÷ 8)· I . ¥ig‘imning sxemada borligi
teskari kughlanishni diodga ta’sirini oshiradi (maksimal teskari kughlanishning Ub max pasaytirmag an holda). Bu Ub max ning
2
kattaligi oldingi sxemadagidek 2 √2· U ga teng bo‘ladi.
2S
Bir negha o‘n vatli to‘g‘irlagighlarni loyihalashda sig‘imli to‘g‘rilagighlardan foydalanilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi, ghunki yuklamaning oshishi filtrning samaradorligini oshiradi.
1.Y. Bir fazali ko³prikximon to³g³rilagigh
To‘g‘rilagighning bir fazali ko‘priksimon sxemasi transformator va to‘rtta dioddan tashkil topgan (16-rasm).
iO
16–rasm
Yuklamani aktiv qarshilikdan iborat deb qaraymiz va ishlash prinsipini o‘rganamiz. Chiqishdagi kughlanish U0 xuddi to‘g‘irlagighning nol ghiqishli ikki yarim davrli sxemasidan ghiqadigan kughlanishga o‘xshab bir tomonli kughlanishdan iboratdir (1F-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |