216
7-jadval
Moliyaviy koeffitsientlarni tasniflanishi
Koeffitsiyentlar
Formula
Inglizcha ekvivalent
“XYZ” uchun hisob-kitoblar
Rentabellik (daromadlilik, samaradorlik) ko‘rsatkichlari
Sotuvlar daromadliligi
koeffitsiyenti (ROS)
𝑬𝑩𝑰𝑻
𝑺𝒐𝒕𝒊𝒔𝒉 𝒉𝒂𝒋𝒎𝒊
𝐸𝐵𝐼𝑇
𝑆𝑎𝑙𝑒𝑠
60 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
200 𝑚𝑙𝑛. 𝑠o′𝑚
∗ 100% = 30 %
Aktivlar daromadliligi
koeffitsiyenti (ROA)
𝑬𝑩𝑰𝑻
𝑱𝒂𝒎𝒊 𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓
𝒐‘𝒓𝒕𝒂𝒄𝒉𝒂 𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊
𝐸𝐵𝐼𝑇
Average Total
Assets
60 𝑚𝑙n. 𝑠𝑜′𝑚
(600 mln. so‘m +
720 mln. so‘m) / 2
∗ 100% = 9,1 %
Aksiyadorlik kapitali
(xususiy kapital)
daromadliligi
koeffitsiyenti (ROE)
𝑺𝒐𝒇 𝒇𝒐𝒚𝒅𝒂
𝐀𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚𝐝𝐨𝐫𝐥𝐢𝐤
𝐤𝐚𝐩𝐢𝐭𝐚𝐥𝐢𝐧𝐢𝐧𝐠
𝐨
′
𝐫𝐭𝐚𝐜𝐡𝐚 𝐪𝐢𝐲𝐦𝐚𝐭𝐢
Net Income
Average
Stockholders’
Equity
23,4 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
(300 mln. so‘m +
313,4 mln. so‘m) / 2
∗ 100% = 7,6 %
Aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari
Debitorlik
qarzlarining
aylanuvchanligi
koeffitsiyenti
𝑺𝒐𝒕𝒊𝒔𝒉 𝒉𝒂𝒋𝒎𝒊
𝑫𝒆𝒃𝒊𝒕𝒐𝒓𝒍𝒊𝒌 𝒒𝒂𝒓𝒛𝒍𝒂𝒓𝒏𝒊𝒏𝒈
𝒐‘𝒓𝒕𝒂𝒄𝒉𝒂 𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊
𝑆𝑎𝑙𝑒𝑠
Average
Receivables
200 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
(50 mln. so‘m +
60 mln. so‘m) / 2
= 3,6 marta
Tovar-moddiy
zaxiralarning
aylanuvchanligi
koeffitsiyenti
𝑺𝒐𝒕𝒊𝒍𝒈𝒂𝒏 𝒎𝒂𝒉𝒔𝒖𝒍𝒐𝒕
𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊
𝑻𝒐𝒗𝒂𝒓 𝒎𝒐𝒅𝒅𝒊𝒚
𝒛𝒂𝒙𝒊𝒓𝒂𝒍𝒂𝒓𝒏𝒊𝒏𝒈
𝒐‘𝒓𝒕𝒂𝒄𝒉𝒂 𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊
Cost of Goods
Sold
Average Inventory
110 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
(150 mln. so‘m +
180 mln. so‘m) / 2
= 0,7
217
Aktivlarning
aylanuvchanligi
koeffitsiyenti
𝑺𝒐𝒕𝒊𝒔𝒉 𝒉𝒂𝒋𝒎𝒊
𝑱𝒂𝒎𝒊 𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓
𝒐‘𝒓𝒕𝒂𝒄𝒉𝒂 𝒒𝒊𝒚𝒎𝒂𝒕𝒊
Sales
Average Total
Assets
200 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
(600 mln. so‘m +
720 mln. so‘m) / 2
= 0,3
Likvidlik ko‘rsatkichlari
Joriy likvidlik
koeffitsiyenti
𝑨𝒚𝒍𝒂𝒏𝒎𝒂 𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓
𝑸𝒊𝒔𝒒𝒂 𝒎𝒖𝒅𝒅𝒂𝒕𝒍𝒊
𝒎𝒂𝒋𝒃𝒖𝒓𝒊𝒚𝒂𝒕𝒍𝒂𝒓
Current Assets
Current Liabilities
360 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
256,6 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
= 1,4
Kritik baholash
koeffitsiyenti
𝑷𝒖𝒍 𝒎𝒂𝒃𝒍𝒂𝒈‘𝒍𝒂𝒓𝒊 +
𝑫𝒆𝒃𝒊𝒕𝒐𝒓𝒍𝒊𝒌 𝒒𝒂𝒓𝒛𝒍𝒂𝒓𝒊
𝑸𝒊𝒔𝒒𝒂 𝒎𝒖𝒅𝒅𝒂𝒕𝒍𝒊
𝒎𝒂𝒋𝒃𝒖𝒓𝒊𝒚𝒂𝒕𝒍𝒂𝒓
Cash + Receivables
Current Liabilities
180 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
256,6 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
= 0,7
Moliyaviy leverij (dastak) ko‘rsatkichlari
Qarzdorlik
koeffitsiyenti
𝑱𝒂𝒎𝒊 𝒒𝒂𝒓𝒛𝒍𝒂𝒓
𝑱𝒂𝒎𝒊 𝒂𝒌𝒕𝒊𝒗𝒍𝒂𝒓
𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝐷𝑒𝑏𝑡
Total Assets
406 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
720 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
∗ 100% = 57%
Foizlarni qoplash
koeffitsiyenti
𝑬𝑩𝑰𝑻
𝑭𝒐𝒊𝒛 𝒕𝒐‘𝒍𝒐𝒗𝒍𝒂𝒓𝒊
𝒙𝒂𝒓𝒂𝒋𝒂𝒕𝒍𝒂𝒓𝒊
𝐸𝐵𝐼𝑇
Interst Expense
60 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
21 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
= 2.9
Bozor qiymati (bahosi) ko‘rsatkichlari
Aksiya bahosi (narxi)
va uning foydasi
nisbati koeffitsiyenti
𝐁𝐢𝐭𝐭𝐚 𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚 𝐛𝐚𝐡𝐨𝐬𝐢
𝐁𝐢𝐭𝐭𝐚 𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚𝐠𝐚
𝐭𝐨‘𝐠‘𝐫𝐢 𝐤𝐞𝐥𝐚𝐝𝐢𝐠𝐚𝐧
𝐬𝐨𝐟 𝐟𝐨𝐲𝐝𝐚 𝐬𝐮𝐦𝐦𝐚𝐬𝐢
Price per Share
Earnings per Share
187,2 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
23,4 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
= 8
Aksiyaning bozor va
balans qiymati nisbati
koeffitsiyenti
𝐁𝐢𝐭𝐭𝐚 𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚 𝐛𝐚𝐡𝐨𝐬𝐢
𝐁𝐢𝐭𝐭𝐚 𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚𝐧𝐢𝐧𝐠
𝐛𝐚𝐥𝐚𝐧𝐬 𝐛𝐚𝐡𝐨𝐬𝐢
Price per Share
Book Value
per Share
187,2 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
313,4 𝑚𝑙𝑛. 𝑠𝑜′𝑚
= 0,6
218
Jadvalning so‘nggi bo‘limida bozor qiymati koeffitsiyentlari sanab o‘tilgan
bo‘lib, ular yordamida firmaning buxgalteriya hisobidagi ma’lu-motlar uning
bozor qiymatiga qanchalik to‘g‘ri kelishi baholanadi. Bu guruhdan eng ko‘p
qo‘llaniladigani – bu aksiya bahosi va sof foyda nisbati koeffitsiyenti va
aksiyalarning bozor va balans qiymati nisbati koeffitsiyentidir.
Firmaning moliyaviy koeffitsiyentlarini tahlil qilishda, avvalambor,
quyidagi ikki jihatni inobatga olish zarur:
vaziyat kimning nuqtai nazaridan baholanadi: aksiyadorlarning nuqtai
nazaridanmi yoki kreditorlarningmi?
ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun mezon sifatida nimadan foydalaniladi?
Mezoniy etalonlar quyidagilar bo‘lishi mumkin:
xuddi shu davr bo‘yicha boshqa korxonalarning moliyaviy koeffi-
tsiyentlari;
o‘rganilayotgan korxonaning turli davr bo‘yicha moliyaviy koeffi-
tsiyentlari;
moliyaviy bozorlardan olish mumkin bo‘lgan ma’lumotlar, masalan,
aktivlar bahosi yoki foiz stavkalari.
Hozirgi paytda turli sohalari bo‘yicha moliyaviy koeffitsiyentlar
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olish mumkin bo‘lgan ko‘plab manbalar mavjud. Dan
& Bradstreet, Robert Morris byurosining yillik hisobotlar bo‘yicha tadqiqotlari
(Annual Statement Studies by Robert Morris Associates), Savdo palatasining har
chorakdagi moliyaviy hisobotlari (the Commerce Department's Quarterly
Financial Report) va turli tijorat assotsiatsiyalari ana shular jumlasidandir.
Bundan tashqari, bu ma’lumotlar endilikda kompakt-disklarda va Internet orqali
tarqatilmoqda.
2. Moliyaviy koeffitsiyentlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklar
Tahlil chog‘ida ko‘pincha aktivlar daromadliligi normasi (me’yori)ni (ROA)
boshqa ikki koeffitsiyentlar ifodasi sifatida tasavvur qilish foydali hisoblanadi
:
𝑹𝑶𝑨 =
𝐄𝐁𝐈𝐓
𝐒𝐨𝐭𝐢𝐬𝐡 𝐡𝐚𝐣𝐦𝐢
∗
𝐒𝐨𝐭𝐢𝐬𝐡 𝐡𝐚𝐣𝐦𝐢
𝑨𝐤𝐭𝐢𝐯𝐥𝐚𝐫 𝐛𝐚𝐡𝐨𝐬𝐢 (𝐪𝐢𝐲𝐦𝐚𝐭𝐢)
= 𝐒𝐨𝐭𝐢𝐬𝐡 𝐫𝐞𝐧𝐭𝐚𝐛𝐞𝐥𝐥𝐢𝐠𝐢 × 𝐀𝐤𝐭𝐢𝐯𝐥𝐚𝐫 𝐚𝐲𝐥𝐚𝐧𝐮𝐯𝐜𝐡𝐚𝐧𝐥𝐢𝐠𝐢
= 𝐑𝐎𝐒 ∗ 𝐀𝐓𝐎
ROA koeffitsiyentining ROS va ATO koeffitsiyentlari orqali ifoda-lanishi
mumkinligi quyidagi dalil bilan tasdiqlanadi: turli sohada faoliyat yuritadigan
firmalarning sotuvlar rentabelligi va aktivlar aylanuvchanligi koeffitsiyentlari
mutlaqo har xil bo‘lishi va, shu bilan birga, aktivlar daromadliligi ko‘rsatkichlari
bir xil bo‘lishi mumkin. Masalan, odatda, supermarketlarning sotuvdan
219
rentabellik ko‘rsatkichlari past, aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari yuqori
bo‘ladi. Qimmat zargarlik buyumlari qimmat do‘koniga esa buning aksi xos.
Ammo ikkala do‘konning aktivlar daromadliligi koeffitsiyenti bir xil bo‘lishi
mumkin.
Aytilganlarni misolda ko‘rish uchun, keling, aktivlar daromadliligi
koeffitsiyenti bir xil, ya’ni 10,0%ga teng ikkita firmani ko‘rib chiqamiz. Birinchi
firma – bu supermarketlar tarmog‘i, ikkinchisi esa – kommunal xizmatlar
ko‘rsatishga ixtisoslashgan firma bo‘lsin. 8-jadvaldan ko‘rinib turganidek,
supermarketlar tarmog‘ining sotuvdan daromadlilik koeffitsiyenti “past” (2,0%)
va u o‘z aktivlarini yiliga besh marta aylantiribgina aktivlar daromadliligi
ko‘rsatkichini 10,0% li ko‘rsatkichga olib chiqadi. Ko‘p kapital talab qiladigan
kommunal xizmatlar sohasiga kelsak, bu sohada ishlaydigan firmaning aktivlar
aylanuvchanligi koeffitsiyenti (ATO) yiliga atigi 0,5 martaga teng bo‘lsa-da,
sotish rentabelligi yuqori, ya’ni 20,0% bo‘lgani uchun u ham 10,0%lik aktivlar
daromadliligi koeffitsiyenti (ROA)ga ega.
8-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: 
