O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“DAVLATIY MOLIYA” KAFEDRASI
“MOLIYA”
fanidan
O’QUV-USLUBIY
MAJMUA
(sirtqi va sirtqi (ikkinchi oliy) ta’lim shakli uchun)
TOSHKENT-2020
2
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“DAVLATIY MOLIYA” KAFEDRASI
“MOLIYA”
fanidan
O’QUV-USLUBIY
MAJMUA
(sirtqi va sirtqi (ikkinchi oliy) ta’lim shakli uchun)
TOSHKENT – 2020
Bilim sohasi:
200 000
– Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq
Ta’lim sohasi:
230 000
– Iqtisod
Ta’lim yo’nalishlari:
5230900
– Buxgalteriya hisobi va audit (tarmoqlar bo’yicha)
5230700
– Bank ishi
5230800
– Soliqlar va soliqqa tortish
4
MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………....
6
I
MA`RUZA MASHG`ULOTI MATERIALLAR………….
8
1-MODUL MOLIYANING NAZARIY ASOSLARI…………………..
8
1-mavzu
Moliyaning mohiyati va funksiyalari…………………………
8
2-mavzu
Moliyaviy tizim……………………………………………….
53
3-mavzu
Moliyaviy qarorlar…………………………………………….
65
4-mavzu
Moliyaviy siyosat……………………………………………..
70
5-mavzu
Moliyaviy boshqaruv………………………………………….
97
6-mavzu
Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish…………………….
107
7-mavzu
Moliyaviy nazorat……………………………………………..
125
8-mavzu
Moliyaviy yangiliklar…………………………………………
160
9-mavzu
Moliyaviy bozorlar……………………………………………
171
10-mavzu
Moliyaviy vositachilar………………………………………...
194
11-mavzu
Moliyaviy hisobot: mazmuni, vazifalari va turlari……………
199
12-mavzu
Moliyaviy
hisobotlarda
moliyaviy
koeffitsiyentlardan
foydalanish……………………………………………………
214
13-mavzu
Pulning davriy quymati va pul oqimlarining diskont
tahlili…………………………………………………………..
222
14-mavzu
Moliya va risklar………………………………………………
233
II MODUL
TURLI SOHALARDA MOLIYA…………………………..
242
15-mavzu
Moliyaviy muassasalar……………………………………………..
242
16-mavzu
Davlat byudjeti……………………………………………………..
251
17-mavzu
Byudjet tizimi va tuzilmasi………………………………………...
283
18-mavzu
Davlat maqsadli jamg‘armalari…………………………………….
296
19-mavzu
Mahalliy byudjetlar………………………………………………...
324
20-mavzu
Byudjetlararo munosabatlar………………………………………..
342
21-mavzu
Byudjet jarayoni……………………………………………………
356
22-mavzu
Davlat krediti……………………………………………………….
380
23-mavzu
Ijtimoiy ta’minot…………………………………………………...
397
24-mavzu
Xo‘jalik
yurituvchi
subyektlarning
moliyaviy
resurslari……………………………………………………………
427
25-mavzu
Asosiy va aylanma kapital doiraviy aylanishning moliyaviy
jihatlari………………………………………………………..
433
26-mavzu
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish chiqimlari,
foydasi va rentabelligi…………………………………………
450
27-mavzu
Moliya va korporativ siyosat………………………………….
462
28-mavzu
Uy xo‘jaliklar moliyasi………………………………………..
477
29-mavzu
Sug‘urta……………………………………………………….
504
30-mavzu
Xalqaro moliya………………………………………………..
535
5
II
AMALIY MASHG’ULOT MATERIALLARI…………….. 570
2.1.
Joriy nazorat (seminar mashg’ulotlar uchun) topshiriqlar
namunalari…………………………………………………...
570
2.2.
Keyslar………………………………………………………..
585
2.3.
Masalalar……………………………………………………..
596
III
TARQATMA MATERIALLAR……………………………
600
IV
TESTLAR……………………………………………………
632
V
YAKUNIY VA ORALIQ NAZORAT SAVOLLARIDAN
NAMUNALAR……………………………………………….
668
VI
MUSTAQIL TA’LIM UCHUN MATERIALLAR VA
MUSTAQIL TA’LIMNI TAYYORLASH TARTIBI…......
682
6.1.
“Moliya” fanini o‘rganishda mustaqil ta’limning
ahamiyati.…………………………………………………….. 682
6.2.
Mustaqil ta’limni tashkil etishning mazmuni va
shakllari………………………………………………………
683
6.3.
Mustaqil ta’limni baholash tartibi………………………….. 688
6.4.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar……………………………… 689
6.5.
Mustaqil ta’lim mavzulari ………………………….............. 690
6.5.
Talabalarga mustaqil ta’lim topshiriqlari jamlanmasi”ni
taqdim etish namunasi …………………………………........
693
6.6.
Ilovalar (mustaqil ta’lim shakllarining namunalari)…….... 696
VII
“MOLIYA” FANINING FAN DASTURI…………………. 728
VIII
“MOLIYA”
FANINING
ISHCHI
O’QUV
DASTURI…………………………………………………......
776
IX
GLOSSARIY………………………………………………....
827
X
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI……… 837
6
KIRISH
“Moliya” fani iqtisod sohasi uchun mutaxassislar tayyorlash tizimida eng
asosiy o’rinlardan birini egallaydi. Mustaqil fan sifatida unga o’tgan asrning 50-
yillarida asos solingan bo’lib, u o’sha davrga xos moliya to’g’risidagi
tasavvurlarga mos bo’lgan. O‘zbekistonda ham bozor islohotlarining amalga
oshirilishi “Moliya” fani eng muhim nazariy qoidalarining qayta ko’rib
chiqilishini taqozo etdiki, bu narsa hamon o’quv adabiyotlarida o’z aksini to’liq
topgani yo’q. Shu boisdan ham, ayrim holatlarda, mamlakat moliyaviy tizimda
sodir bo’layotgan o’zgarishlarni yetarli darajada inobatga olmagan holda
mashg’ulotlarni o’tkazish xavfi mavjud. Mazkur o’quv uslubiy majmuada
moliyaning nazariy masalalariga oid barcha prinsipial o’zgarishlarni
o’quvchilarning e’tiboriga yetkazishga harakat qilingan.
Bugungi iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoiti davrida iqtisodiyotni
davlat tomonidan tartibga solish quroli bo‘lgan bozor asoslarining ahamiyati ortib
bormoqda. Hozirda bozor operatsiyalarini amalga oshirish jarayonlarida turli
moliyaviy munosabatlarni hisobga olish, baholash va boshqarish muhim
masalalardan hisoblanadi. Shuning uchun fanning o‘rni oliy malakali kadrlarni
tayyorlashda ahamiyatlidir. “Moliya” fani bo‘yicha o‘quv-uslubiy materiallar va
baholash mezonlari oldindan berilib, ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlar doirasida
fanga oid boshlang‘ich nazariy bilim berish, amaliy ko‘nikmalar hosil qilish
davomida maxsus modellar, usullar va uslubiyatlarni tavsiflovchi masalalar,
tahliliy va ko‘rgazmali materiallar qo‘llanishiga hamda yangi pedagogik va
informatsion texnologiyalar asosida mashg‘ulotlar o‘tkazishga alohida e’tibor
qaratish zarur.
Ushbu o’quv uslubiy majmua 10 qismdan iborat bo’lib, 1-qism ma’ruza
mashg’ulotlari materiallaridan tashkil topgan. Ma’ruza mashg’ulotlari 2 modulda
berilgan bo’lib, 1-modul “Moliyaning nazariy asoslari” deb nomlanib 14 ta
mavzuni, 2-modul “Turli sohalarda moliya” 16 ta mavzuni o’z ichiga olgan.
Modullardagi mavzular to’liq yortilgan. Shuningdek, 2-qism amaliy mashg’ulot
materiallaridan tashkil topgan, turli nazorat savollari, keyslar va masalalarni o’z
ichiga oladi. O’quv uslubiy majmuada tarqatma materiallar, testlar, yakuniy va
oraliq nazorat savollaridan namunalar, talabalarning mustaqil ta’limni olib borish
bo’yicha qo’llanma, glossariy hamda faning fan dasturi va ishchi o’quv dasturi
aks ettirilgan.
“Moliya” fani bo’yicha ishlab chiqilgan ushbu o’quv uslubiy majmua orqali
talabalar pandemiya sharoitida moliyaviy resurslar fondlarini shakllantirish
hamda mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish maqsadlariga erishish,
ulardan samarali foydalanish, shuningdek mamlakat moliya tizimini amal qilish
qonuniyatlarini chuqur o‘rganishlari mumkin. Ushbu o’quv uslubiy majmua
7
bo’yicha o’qitiladigan mavzular bo‘lg‘usi mutaxasislarning kasbi qanday
bo‘lishidan qat’iy nazar, u o‘z faoliyatining maoliyaviy natijalarini bilishi,
moliyaning mohiyatini tushunib yetishi, “Moliya” fanining sir asrorlarini idrok
etishiga yordam beradi. O’quv uslubiy majmuada asosida talabalar mavzularni
mustaqil o‘rganib, pandemiya sharoitida qo‘shimcha bilim olishlarini hisobga
olib bir qator nazariy masalalar kengroq berilgan.
“Moliya” fani mamlakat moliya tizimining rivojlanish qonuniyatlarini bilish
va ularning amal qilishiga ongli munosabatda bo‘lishda, mamlakatni
demokratlashtirish va iqtisodiyotni bozor tamoyillari asosida isloh qilish
jarayonlarining mohiyatini tushunishda talabalarni zarur bo‘lgan bilimlar bilan
qurollantiradi.
“Moliya” fani tegishli ta’lim yo‘nalishlarining umumkasbiy va ixtisoslik
fanlari blokiga kiritilgan kurs hisoblanib, ushbu fan tegishli ta’lim
yo‘nalishlarining 2, 3 kursida o‘qitilishi rejalashtirilgan va mazkur o’quv-uslubiy
majmua professor-o’qiyuvchilar hamda talabalarni o’quv yili davomida samarali
faoliyat yuritishiga yordam beradi.
“Moliya” fanining mazkur o’quv uslubiy majmuasi O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-
sonli Farmoni, 2017-yil 20-apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2909-sonli Qarori, 2017-yil 27-iyuldagi “Oliy
ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va
tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PQ-
3151-son Qarori hamda 2018-yil 5-iyundagi “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim
sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli
islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi PQ-3775-sonli Qarorlarining asosiy qoidalariga muvofiq ishlab
chiqilgan va unda “Moliya” fanini o‘qitishda zarur bo‘lgan asosiy jihatlar
yoritilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |