Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.2.40.
 
Katta Kamchiligimiz (1924) 
Yaqindag‘ina o‘zbek qizil matbuotining 6 yilligini* qilib o‘tkazdik. 
Gazetalarimizning har biri 6 yillik matbuot to‘g‘risida tafsillik hisoblar bosdilar. U 
hisoblardan bildikkim, matbuotimizning ro‘znoma – kundalik qismi, chindan ham, jiddiy 
qadamlar bilan ilgarilagan, 2 muzofot va bir markaz gazetalari bilan Buxoro 
jumhuriyatining bir markaz gazetasi to‘qtamasdan davom etib keladurlar. Ularning 
hollari qanday yoruq bo‘lsa, istiqbollari undan ham yorug‘roqdur. Buni ularning kundan-
kun ilgari bosishlari bilan isbot qilamiz. Demak, so‘zni qisqa qilib aytganda: o‘zbek qizil 
matbuotining kundalik qismi poydevorini yaxshi shibbalab olib, mustahkam binosini 
kundan-kun kengaytirib, o‘sdirib boradur. 
Biz yuqoridag‘i ahvolg‘a qancha sevinsak, matbuotimizning katta bir kamchiligini 
ko‘rmak bilan shuncha qayg‘irmoqqa majbur bo‘lamiz. 6 yildan beri to‘latilmag‘an u 
kamchilik haftalik va oylik matbuotimizning qizg‘anch holidur. Bir vaqtlar Maorif xalq 
kamisarligi oldida tatar yozg‘uchilari tomonidan juda tor doirada chiqarilib kelgan 
«Maorif»* jurnali g‘olibo 2 sondan ortmadi. Undan so‘ng Milliy ishlar xalq kamisarligi 
yonida «Sharq»* jurnali chiqsa ham, uning biz bilan qilcha ham aloqasi yo‘q edi. 
«Tong»* jurnali chindan bizniki edi; lokin u ham 3-sondan ortmadi. 
Bizda eng ko‘p davom etgan jurnal «Inqilob» bo‘lubdur. U bilan birga chiqqan 
«Bilim o‘chog‘i» u bilan tenglasha olmadi. Hozirda «Inqilob» ham yo‘q, «Bilim 
o‘chog‘i» ham. «O‘zgarishchi yoshlar»* jurnali bor. Bu jurnal yoshlarning eng jiddiy va 

---

376 
umudlik jurnallari. Faqat u yoshlarning jurnalidur. Uning o‘ziga yarasha doirasi, chizig‘i 
bor. Kattalarimiz uchun ham shunday bir jurnal to‘qtatmay davom etib ketsa, bizning 
istagimiz qong‘an bo‘lur edi. 
Yaqinda «Inqilob» idorasidan bir da’vat xati olg‘an edim. Mazkur da’vatda «Uzoq 
vaqt to‘qtab yotqan jurnalning yana chiqa boshlag‘ani, so‘ng sonining matbaaga 
berilishga hozirlangani, moddiy jihat tamom ta’min etilgani, endi to‘qtamay, muntazam 
olib borish mumkin bo‘lg‘ani» bayon etilgach, «qalam bilan muovanatga da’vat qilg‘an» 
edim. Da’vatga ijobat qildik, va’da ham berdik, birmuncha sevindik ham. 
Lekin… oradan yarim yilcha vaqt o‘tdi, «Inqilob»ning so‘ng soni hali maydonda 
yo‘q. Yaqinda Toshkantga borg‘animda so‘rag‘an edim, «Bosilib bitkan, matbaa haqini 
berib olishga Maorif kamisarligining puli yo‘q», – dedilar. Shu «puli yo‘qliq» ham 2 – 3 
oydan beri davom etar ekan… 
Bizning Maorif kamisarligimizga ishonib bir ishga kirishishning o‘zi xato. Bu 
daf’alar bilan tajribadan o‘tkan. Bu xil narsalar uchun unda pul bo‘lmaydur. 
«Kolizey» tiyotrining eski pul bilan 4 trilio‘n qarzini to‘lashga, Yangi Toshkantning 
ishchilar yo‘q rayonida tarixiy raqs (tansa) maktablari ochishka, uning prog‘ramini 
kengaytirishga pul topilg‘ani bilan, tubjoy xalq matbuoti va tiyotri uchun pul 
topilmaydur. Tajribada ko‘rulgan shu achchig‘ haqiqatga tan berib bir jiddiy jurnal 
chiqarish uchun boshqa insofi borroq joylardan mablag‘ qidirib topsak-da, shu zo‘r 
kamchiligimizni ham bartaraf qilsak. 
6 yillik bayramning katta bir mevasi, samarasi shu bo‘lsa! 
«Farg‘ona» gazetasining 1924 yil 31 iyul sonida «Cho‘lpon» imzosi bilan 
bosilgan. «Adabiyot nadir» to‘plamida qayta chop etilgan. «Farg‘ona» gazetasi asosida 
nashrga tayyorlandi.
 
«O‘zbek qizil matbuotining olti yilligi…» – o‘zbek matbuotining sovet davridagi 
tarixi 20-yillarda «Ishtirokiyun» gazetasi chiqqan vaqtdan hisoblab nishonlangan.
 
«Maorif» – 1918 yil dekabrda Toshkentda Maorif xalqkomissarligi tomonidan 
chiqarilgan jurnal. 6 ta soni chiqib, 1919 yil aprelda to‘xtagan.
 
«Sharq» – 1919 yil noyabr oyidan boshlab Samarqandda hukumat tomonidan 
chiqarilgan, 1921 yil avgustda to‘xtagan jurnal.
 

---

377 
«Tong» – 1920 yil 9 aprelda Fitrat tashabbusi bilan chiqqan jurnal. Uch son chiqishi 
bilan to‘xtagan. Jurnalda Cho‘lpon ham faol qatnashgan.
 
«O‘zgarishchi yoshlar» – 1923 yil dekabridan 1924 yil noyabrigacha Toshkentda 
nashr etilgan ijtimoiy-siyosiy, adabiy-ilmiy yoshlar jurnali.