LITERATURA 1. Bobryk A. Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987 – 1997 / A. Bobryk. – Toruń, 2006. – S. 73–75.
2. Hlebowicz A. Kościół odrodzony- katolicyzm w państwie sowieckim 1944 – 1992 / A. Hlebowicz. – Gdańsk, 1993. – S.10.
3. Mikłaszewska I. Likwidacja Wileńskiego Seminarium Duchownego / I. Mikłaszewska // “Nasza Gazeta”. – 2000. – nr 15. – S. 8.
4. Mikłaszewska I. Polityka sowiecka wobec Kościoła katolickiego na Litwie 1944-1965 / I. Mikłaszewska. – Warszawa, 2001. – S. 21-25
5. Pasierbska H. Losy polskiego duchowieństwa podczas okupacji hitlerowskiej / H. Pasierbska // “Magazyn Wileński”. – 1991. – nr 21-22. – S. 20.
Daniel Haník, Uniwersytet Rzeszowski,
Wydział Socjologiczno-Historyczny
OSADNICTWO CELTYCKIE NA SŁOWACJI (IV – I W P. N. E.) Część dzisiejszej Słowacji rozciąga się na obszarze środkowego dorzecza Dunaju. Terytorium to obejmuje południowo-zachodnią Słowację, Północną Krainę Zadunajską, najbardziej na południe wysuniętą część Moraw, Dolną Austrię i Burgenland. W epoce lateńskiej stykały się tutaj dwa główne okręgi celtyckiego osadnictwa – wschodni i zachodni. Ich kultura materialna jest do pewnego stopnia jednolita, jednak można w niej znaleźć różnice związane z rozwojem regionalnym w ramach mniejszych obszarów. Obraz kulturowy Słowacji okresu lateńskiego był zróżnicowany ze względu na warunki geograficzne i wpływy różnych grup kulturowych. Pierwszym obszarem jest zachodnia Słowacja, drugim część centralna oraz północna z kulturą puchowską. Trzecią częścią jest Słowacja wschodnia.
Obecność Celtów na terytorium Słowacji w epoce wczesnego okresu lateńskiego dowodzą znaleziska kultury materialnej, której charakterystycznymi elementami jest ceramika ręczna albo wyrabiana na kole garncarskim, broń żelazna i różna kobieca oraz męska biżuteria. Z początkowej fazy celtyckiego osadnictwa pochodzi ufortyfikowana osada w Horných Orešanoch. Do pierwszych celtyckich wyrobów wczesno-lateńskiego stylu należą atrakcyjne klamry na przykład z Slovenského Pravna, Sebeslaviec, Blatnice a także z Sklabinského Podzámku. W starszej epoce lateńskiej większość osadnictwa celtyckiego grupowała się na urodzajnych terenach niedaleko rzek, nie tylko na południowo-zachodniej Słowacji, ale nawet i na południu (słowacko-węgerskom pograniczu), południowo-wschodniej części w regionie Zemplinskim oraz Kotliny Koszyckiej. Rezultatem tego są znaleziska grobowe z Cejkova, Valalikov i Koszyc. W tej epoce Celtowie dotarli do Hornego Potisia i Siedmiogrodu. W późnym okresie lateńskim dochodzi do radykalnych zmian nie tylko na obszarze środkowego dorzecza Dunaju, ale i na obszarze całej środkowej Europy. Genezą tych zjawisk były przemiany gospodarcze, polityczne i społeczne plemion celtyckich. Obrządek ciałopalny zastąpił inhumację i birytualizm oraz zanikły duże płaskie cmentarzyska. Zakładano nowe osady na nizinach i strategicznych miejscach z oddzielnymi miejscami przeznaczonymi na cmentarzyska. Na sytuację środkowego dorzecza Dunaju na przełomie er miały wpływ przesunięcia Bojów, Daków, później Germanów oraz ekspansywna polityka rzymska, której efektem było powstanie prowincji Panonia i Noricum. Osadnictwo na tym terenie w późnej dobie lateńskiej koncentrowało się na osadach nizinnych oraz oppidach.
Ekspansja Celtów nie objęła całego terytorium dzisiejszej Słowacji. Pierwsze kontakty Celtów z tymi terenami nie były zbyt intensywne, gdyż nie leżały w strefie ich bezpośrednich interesów. Rzadziej zasiedlali mniej urodzajne północne części kraju. Osadnictwo skupiało się na urodzajnych ziemiach wschodnich oraz najbardziej urodzajnych na południu i południowym zachodzie Słowacji. Zasiedlanie naszego kraju było wynikiem naturalnych procesów historycznych. Pierwsza fala ekspansji celtyckiej objęła północną cześć środkowego dorzecza Dunaju, głównie zachodnią Słowację. Na tych obszarach napotkali skupiska ludności starszych jednostek kulturowych (Vekerzug) a na północy i wschodzie zanikających kultur epoki halsztackiej. Od początku zasiedlania terytorium Słowacji aż do zaniku tego osadnictwa centralną jego częścią była południowo zachodnia część kraju. Obszar Veľkého žitného ostrova był rzadko zasiedlony z powodu podmokłych gruntów i częstego zalewania przez Mały Dunaj. Korzystnym terenem dla nowych osadników był obszar Małych Karpat.
Na początku przenikanie Celtów na terytorium Słowacji było sporadyczne i pierwsza fala ekspansji nie objęła centralnej, wschodniej i północnej części kraju. Ich napływ na północne terytoria nie był intensywny. Przesunięcie Celtów na wspomniane obszary nastąpiło na przełomie er pod wpływem naporu Daków. Skutkiem tych migracji było powstanie na tych terenach kultury puchowskiej, łączącej obydwie tradycje kulturowe. Kolejnymi czynnikami tych przesunięć był najazd Cymbrów oraz migracja czeskich Bojów do środkowego dorzecza Dunaju. W starszym okresie lateńskim koncentracja osadnictwa celtyckiego zaznacza się głównie na urodzajnych obszarach dolin rzecznych i to nie tylko w południowo zachodniej Słowacji, ale też na południu (słowacko-węgierskim pograniczu) i wschodzie kraju, szczególnie w jego południowo wschodniej części (Kotlina Koszycka, Zemplin, Horne Potisie). Pod koniec epoki lateńskiej nastąpiło intensywne zasiedlenie północnej części Niziny Potiskiej. Wschodniosłowacka Nizina miała w tym czasie drugorzędne znaczenie. Wyraźny wpływ Celtów na tereny Słowacji można zaobserwować już od czasów, gdy migrowali na ziemie leżące na południu, zachodzie i południowym wschodzie od ich ojczyzny. Koniec 3 i cały 2 wiek p. n. e. jest szczytowym okresem osadnictwa celtyckiego na Słowacji, również dzięki drugiej fali ekspansji celtyckiej, szczególnie do południowego zachodu terytorium kraju. Wiąże się to z przesunięciem północno-italskich plemion celtyckich oraz Bojów po ich porażce z Rzymianami, prawdopodobnie w pierwszej połowie 2 wieku p. n. e., t. j. w okresie środkowo lateńskim.
