4-mavzu: XIII-XIV asrlar adabiyoti

badiiy adabiyot

da, xalq og`zaki ijodida o`z ifodasini 

topdi.  

Professor N.Mallaevning «O`zbek adabiyoti tarixi» kitobida yozilishicha, bizgacha yetib kelgan 

ayrim  afsona, ertaklarda bu narsa tasvirlanadi. Kitobda arxeolog S.Tolstovning Xorazm bo`ylab 

olib borgan tadqiqotlari asosida Qoraqalpog`iston hududidagi 

Guldursun

 xarobalarining topilishi va 

u bilan bog`liq afsona keltiriladi. Unda xalq qahramonligi, mardona kurashi va ayni paytda 

xoinlarga munosabati o`z ifodasini topgan. (Izoh: afsona tahlil qilinadi). 

Chingizxon istilosi yozma adabiyotga ham salbiy ta`sir ko`rsatadi. Bosqinchilar madaniyat 

yodgorliklarini, san`at va adabiyot asarlarini yo`q qilib yuboradilar. Ilm-fan, san`at vakillarining bir 

qismi janglarda halok  bo`ladi, ayrimlari asir qilinadi. Ayrimlari boshpana izlab boshqa o`lkalarga 

ketib qolishga majbur bo`ladi. Buxorolik shoir, adib va adabiyotshunos 

Muhammad Avfiy

, 

toshkentlik shoir 

Badriddin Chochiy

, naxshablik (Qashqadaryo vodiysi) shoir 

Ziyo Naxshabiy

 va 

boshqalar bir muncha tinch bo`lgan Hindistonga borib, ijodiy ish bilan shug`ullanadilar. Ayrim  

olimlar, san`atkorlar va yozuvchilar Eron ga, Turkiyaga, Misrga va boshqa mamlakatlarga 

boradilar. Jumladan, shoir 

Kamol Xo`jandiy, Nosir Buxoriy

 va boshqalar Eron ga borib, o`sha erda 

turg`un bo`lib qolgan. 

Ayrim ijodkorlar bir necha tilda ijod etadilar. Masalan, asli balxlik bo`lgan 

Jaloliddin Rumiy

 Kichik 

Osiyoga borib, fors-tojik tilidagina emas, balki turk tilida ham asarlar yaratadi. 

Husomiddin Osimiy

 

fors-tojik tilida, turkiy tilda va arab tilida ijod etadi. 

Muhammad as-Samarqandiy

 esa to`rt tilni – 

turkiy, fors-tojik, arab va mo`g`ul tillarini mukammal bilgan. Bu davrda mulamma` h – shir-u 

shakar (ikki yoki undan ortiq tilda asar bitish) janri taraqqiy etadi. Masalan, shoir Purbahoi Jomiy 

misralari uch tilda – turkiy, fors-tojik va mo`g`ul tillarida bitilgan qasida yaratadi.  

Bu davr adabiyotdagi bo`shliqni to`ldirishda mashhur «Ma`naviyi masnaviy» asarining muallifi 

Jaloliddin Rumiy

ning xizmatlari buyukdir. U Mavlaviya tariqatining asoschisi sifatida o`z asarlarida 

tasavvufiy g`oya, istiloh va timsollardan keng foydalandi. Shuningdek, Sa`diy Sheroziy asarlari, 

Rabg`uziyning «Qisasi Rabg`uziy»,  Qur`oni karim mavzulari asosida Ali degan shoir tomonidan 

1233-yilda o`g`uz lahjasida yozilgan «Qisasi Yusuf» dostoni, Pahlavon Mahmud, Badriddin 

Chochiy merosi ham xarakterlidir. 

---

 

Rabg‘uziyning “Qissai Rabg‘uziy” asari. 

Sayfi Saroyi hayoti va ijodi.Rabg`uziy XIII asrning oxirlari va XIV asrning boshlarida yashagan 

xorazmlik shoirdir. Uning asl ismi Nosiruddin bo`lib, Xorazmning Rabotu O`g`uz degan joyida 

tug`ilgan. Asarining muqaddimasida otasi Burhonuddinning O`g`uz Rabotining qozisi bo`lganligini 

aytib o`tadi. Asarda bu haqda

: «Bu kitobni tuzgan, toat yo`lida tizgan, ma`siyat yobonin kezgan, oz 

ozuqlik, ko`p yozug`luk G`yaxshiligi oz, gunohlari ko`pG` Rabot O`g`uzining qozisi Burhon o`g`li 

Nosiruddin...» 

deb qayd etilgan. Rabg`uziy so`zini prof. N.Mallaev «Raboti o`g`uz»ning 

birikuvidan kelib chiqqan deydi. «Qisasi Rabg`uziy» asari o`zbek nasrining qadimiy namunasi. Bu 

asar islom dinini qabul qilgan mo`g`ul beklaridan biri bo`lgan 

Nosiruddin To`qbug`a

ning 

topshirig`i va homiyligida yozilgan. Asar hijriy 709-yil, melodiy 1309-10 yil, ba`zi manbalarda