4-mavzu: XIII-XIV asrlar adabiyoti

mo‘g‘ul istilosi

 bilan bog`liq. Shuning uchun ham bu davrdagi tarixiy sharoit, madaniy hayot, san’at 

va adabiyot mo‘g‘ul bosqinchiligi bilan uyg‘un holda o`rganiladigan murakkab bir jarayon 

hisoblanadi. 

Bu davr hayotini har tomonlama tasavvur qilish, o`rganish uchun manba bo`luvchi asarlar 

anchagina. Jumladan, 

Rashididdin

ning «Jome ut-tavorix», Juvayniyning «Tarixi jahonkushoy», 

Banokatiyning «Ravzatul-asbob...», Hamdulloh Qazviniyning «Nuzhat al-qulub» (Nuzhat – huzur 

qilish, bezanish, qulub – qalblar) asarlari, shuningdek, Batuta, Vamberi, S.Tolstovlarning qaydlari 

ham xarakterlidir. Ko‘pgina tarixchi olimlarimizning tadqiqotlari, yozuvchilarimiz Mirmuhsin va 

Muhammad Alining badiiy asarlari ham bu davr manzarasini tasavvur qilish imkonini beradi. 

Tarixdan ma`lumki, Markaziy Osiyo XIII asrning boshlarida 

Chingizxon

 boshchiligidagi mo‘g‘ul 

bosqinchilarining asoratiga tushib qoladi. XII asrning          II yarmida vujudga kelgan Xorazm 

davlati XIII asr boshlarida, 

Muhammad Xorazmshoh

 (1200-1220) hukmronligi davrida tobora 

inqirozga yuz tuta boshladi. 

1206-yilda

 Chingizxon boshchiligidagi mo‘g‘ullarning ilk feodal istilochilik harakatlari avj olib 

ketdi... 

1219-yili

 Chingizxon qo‘mondonligidagi 150 mingdan ziyod mo‘g‘ul askarlari O`rta 

Osiyoga bostirib kiradi. Muhammad Xorazmshoh o`z qo`shinini bir  joyga to`plash o`rniga, bo`lib-

bo`lib shahardagi qal`alarga joylashtirdi. Bu mo`g`ullarning osonlik bilan mamlakatni bosib olishga 

qulaylik tug`dirdi. (B.Ahmedov. Tarixdan saboqlar. T.,1994. 418-bet). 

---

Mo`g`ul bosqinining dahshatli oqibatlari haqida ko`p yozilgan. 

H.Vamberi

 Buxoro bosib 

olingandan keyingi holatni shunday tasvirlaydi: «Barcha uylar vayron qilindi, hamma sandiqlar 

buzildi. Behisob xazinalar talandi. Kitoblar yirtilib, hayvonlar oyog`i ostiga somondek sochildi. 

Muqaddas kitoblar saqlangan sandiqlarni otlarga oxur sifatida ishlatdilar. Ilm yulduzlari bo`lgan 

mullolar, shayxlar qullar kabi, e`tiborli jangchilarga xizmatkor qilib, goho esa, mo`g`ul baxshilariga 

masxara uchun berildi... mo`g`ullarning ushbu birinchi hujumidan keyin, shubhasiz, Buxoro ko`p 

ziyon ko`rdi va dahshatlarni boshidan kechirdi». (H.Vamberi. Buxoro yoxud Movarounnahr tarixi. 

T.,1990.23-bet). 

Xalq mo`g`ul zulmiga qarshi, o`z mustaqilligi yo`lida jon berib jon oldi. Mahmud Torobiy, Temur 

Malik, Jaloliddin Manguberdi jasorati tillarda doston bo`ldi. Ayniqsa, Muhammad Xorazmshohning 

o`g`li 

Jaloliddin Manguberdi

ning mustaqillik yo`lidagi mardona kurashi hammaga saboq 

bo`larlidir. Shuning uchun ham Prezidentimiz 

I.A.Karimov

 Jaloliddin Manguberdi tavalludining 

800 yilligi munosabati bilan so`zlagan nutqlarida shunday degan edilar: 

«Sulton Jaloliddin siymosi 

nafaqat Xorazm, balki butun O`zbekistonning faxr-u g`ururidir. U bizning ozodligimizga, 

istiqlolimizga tajovuz qilmoqchi bo`lgan har qanday yovuz kuchga qarshi tik turib kurashishga, 

mardona zarba berishga qodirligimizning tasdig`i va timsolidir»

. (I.A.Karimov. Jaloliddin 

Manguberdi tavalludining 800 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda so`zlangan nutq. 1999 

yil 5 noyabr. Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. 8-tom. Toshkent: 

O`zbekiston, 2000. 75-bet). 

Shuning uchun ham hukumatimizning alohida e`tibori bilan 

1999-yilda

 uning 800 yilligi zo`r 

tantanalar bilan nishonlandi. Uning mahobatli haykali Urganchda salobat to`kib turibdi... 

 

 

XIII-XIV asrlar adabiyotining asosiy xususiyatlari.  

Chingiz istilosining dahshatli oqibatlari, xalqning ularga munosabati, nafrati, bosqinchilarga qarshi 

kurash, bu yo`ldagi qahramonlik g`oyalari