4-mavzu: XIII-XIV asrlar adabiyoti

1337-yilda 

Sabzavor

da bo`lgan harakatdir. Ana shunday bir davrda 

Amir Temur

 maydonga chiqdi. Mamlakat 

hayotida juda katta rol o`ynaydi. U xonavayron bo`lgan Movarounnahr va Xuroson o`lkalarini 

birlashtirdi, mustaqil va mustahkam davlat tuzdi, uning poytaxti qilib Samarqandni sayladi. Temur 

davlati paydo bo`ldi. Temur vafotidan so`ng ham XVI asr boshlariga qadar uning avlodlari  

hukmronlikni davom ettirdilar. 

Olimlarimiz haqli ravishda XIV asr oxiri va XV asrning o`rtalarini Markaziy Osiyodagi so`nggi 

Uyg`onish davri

 sifatida ta`kidlaydilar. Bu davrda arab tili qisman fan tili bo`lib qolsada, asosan, 

ilm va badiiy  adabiyot turkiy va forsiy tillarda yaratildi, ularning mavqei yuksaldi. Sharafiddin Ali 

Yazdiy

 

«Zafarnoma», Abro‘ «Zubdat-ul-tavorix», Abdurazzoq Samarqandiy «Matlai-sa`dayn», 

Xondamir «Xulosat-ul axbor», «Habib-us-siyar», ispan sayyohi Klavixo kundaliklari, Herman 

Vamberi «Buxoro tarixi», Bartold «Ulug`bek va uning davri», I.Mo`minov

 

«Amir Temurning O`rta 

Osiyo tarixida tutgan o`rni va roli» nomli tadqiqoti, Bo`rivoy Ahmedov, Turg`un Fayziev 

kabilarning asarlari yaratildi

. 

Bu o`rinda «Temur tuzuklari» kitobini eslatib o`tish o`rinlidir.  

Temuriylar davrida madaniyat yangi bosqichga ko`tarilib, Markaziy Osiyoda qadimgi yunon va 

hind olimlarining riyoziyot, tibbiyot, kimyo va boshqa sohalardagi tadqiqotlari keng tarqaldi. 

Arastu, Aflotun, Ptolimey va boshqa olimlarning ishlari Markaziy Osiyo olimlari uchun yaxshi 

tanish edi. 

Temur davrida, ayniqsa, 

XV asrning II yarmi

dan boshlab qurilish va obodonchilik ishlariga e`tibor 

berildi. Ko`ksaroy, Shohizinda, Keshda Oqsaroy, Samarqandda Bog`i shamol, Bog`i dilkusho, 

Bog`i chinor kabi 

bog`lar

, Amudaryoda va Samarqandda ko`priklar, karvonsaroylar, ko`plab 

madrasa va hammomlar

 bunyod etildi. Ulug`bek davrida Samarqandda 1411-20 yilda ulkan 

madrasa, 1432-33 yillarda G‘ijduvonda madrasalar qurildi. Bu davrdagi yirik qurilishlardan biri 

Ulug`bek rasadxonasidir. Bu davrda madaniyatning rivojlanishida qo`shni mamlakatlar bilan olib 

borilgan aloqalar ham  muhim rol o`ynadi.  

Bu  davrda 

tasavvuf ta`limoti

 ham keng rivojlanadi. Temur mutasavvuf olimlarga hurmat bilan 

munosabatda bo`ladi. Naqshbandiya tariqatining targ`ibotchilaridan biri bo`lgan Said Mir Kulolni 

o`ziga pir deb bildi. Yassaviy qabriga maqbara o`rnatishi ham Temurning shayxlarga bo`lgan 

munosabatini ko`rsatadi. XIV-XV asrlarda Markaziy Osiyoda keng tarqalgan tasavvuf ta`limotining 

So`fi, Charxiy, Xo`ja Ahror

 kabi yirik vakillari Naqshbandiya tariqatiga doir ko`plab risolalar 

yaratish bilan birga bu davr madaniyatiga nufuzli ijobiy ta`sir ko`rsatgan. Bu davrda Xo`ja Ahrori 

Valining beqiyos xizmati bordir. 

Jomiy, Navoiy, Qosimiy, Lutfiy, Bobur

 kabi shoirlar ham 

tasavvufni targ`ib etdilar.  

«Sharq Rafaeli» deb nom qozongan 

Kamoliddin Behzod

 o`z ijodi bilan Sharqda emas, Yevropada 

ham mashhur bo`ldi. «Hattotlar sultoni» nomini olgan Sulton Ali Mashhadiyni esga olish mumkin.  

XIV-XV asrlarda fanning turli sohalari: tibbiyot, riyoziyot, handasa, jo`g`rofiya, falakiyot, tarix, 

mantiq, adabiyot, falsafa, axloqshunoslik va boshqa fanlar taraqqiy etdi. Adabiyot va 

adabiyotshunoslik yuksaldi. Movarounnahr, Xurosonning boshqa shaharlarida ko`plab shoirlar  

yetishib chiqdi. Falakiyot ilmining rivojida 

Ulug`bek

ning va u asos solgan maktabning o`rni katta 

bo`ladi. 

 

 

2. XIV asr o‘rtalaridan XVII asrgacha bo‘lgan davr adabiyotining asosiy xususiyatlari. 

XIV asr o`rtalaridan XVII asrgacha bo`lgan davr